Ramaphosa wil vrotsige staatsdiens regruk

Pres. Cyril Ramaphosa. (Foto: Elmond Jiyane/GCIS)

Staatsdiensamptenare word al te dikwels aangestel of tot sleutelposisies bevorder waarvoor hulle nie geskik of gekwalifiseer is nie.

Dít volgens pres. Cyril Ramaphosa in sy weeklikse nuusbrief, waarin hy ook sê hoewel daar 27 jaar ná die aanvang van demokrasie “ligpunte van uitnemendheid” in die staatsdiens bestaan, dit grootliks geteister word deur probleme met betrekking tot vaardighede, bevoegdheid en professionalisme.

“Dit het ʼn uitwerking op die regering se prestasie, maar dra ook by tot nepotisme, politieke inmenging in departemente se werk, ʼn gebrek aan aanspreeklikheid, wanbestuur en korrupsie,” sê Ramaphosa.

Hy sê die inwerkingstellingsraamwerk oor die professionalisering van die staatsdiens is daarop gemik om ʼn beter staat te bou wat mense dien en gepantser is teen onbehoorlike politieke inmenging – en waar aanstellings op grond van meriete gedoen word.

“Daar is ook die verwante probleem van politieke en uitvoerende inmenging in die administrasie van die staatsdiens. Jy hoef net te kyk na die onbestendigheid in staatsdepartemente waar senior bestuurders rondgeskuif of vervang word elke keer wat ʼn nuwe minister aangestel word,” sê Ramaphosa.

Volgens die president is dit veral die geval met direkteurs-generaal (DG’s) en departementshoofde. In sommige departemente het dié senior amptenare betreklike werksekerheid en dit stel die departemente in staat om met weinig onderbreking sy werk te doen. “In die meeste departemente waar daar stabiele leierskap is, is oudituitkomste gewoonlik positief en daar kan verantwoording gegee word vir staatsgeld.

“Waar daar ʼn hoë personeelomset van departementshoofde is, is daar dikwels administratiewe chaos,” sê Ramaphosa.

Hy sê staatsamptenare moet hul werk kan voortsit ongeag enige verandering van ministers, lede van die uitvoerende raad of raadslede in die regerende party, of veranderinge aan politieke partye na verkiesings.

Sommige van die voorstelle in die raamwerk sluit in die verlenging van die ampsbekleding van departementshoofde gegrond op meriete en prestasie, bevoegdheidsassesserings en die betrek van die staatsdienskommissie in onderhoude vir DG’s en hul adjunkte.

Sogenaamde integriteitstoetse kan ook ingestel word vir kandidate op die kortlys, sodat amptenare gewerf kan word wat eerlik is.

Ramaphosa sê ingevolge die raamwerk moet die burokrasie die politieke mandaat van kiesers en die party in werking stel, maar mag hulle nie self politieke rolspelers word nie.

Die raamwerk benadruk ook die behoefte om staatsamptenare aanspreeklik te hou vir ongerymdhede en om weg te doen met ʼn kultuur van straffeloosheid wanneer dit kom by die wanbestuur en wanbesteding van staatshulpbronne.

Ramaphosa sê professionaliteit gaan nie net oor die regte kwalifikasies en tegniese vaardighede nie, maar ook oor die gepaste standaard van respek, hoflikheid en integriteit wanneer lede van die publiek betrokke is.

“Dit is nie noodwendig die geval dat ons ʼn kleiner staatsdiens nodig het nie, maar eerder ʼn pasgemaakte staatsdiens met geskikte vaardighede, professionele etiek en ʼn verbintenis daartoe om mense te dien.

“Die staatsdiens behoort nie aan een party nie en dit moet ook nie die domein van enige spesifieke belangegroep wees nie. Dit mag nie ʼn wet op sigself word nie.

“Die staatsdiens behoort aan Suid-Afrikaners en moet hulle en slegs hulle dien.”

Ramaphosa sê toe hy as president verkies het, het hy die bou van ʼn doeltreffende, vaardige en etiese staat – vry van korrupsie – as een van sy prioriteite bestempel – en hy sê slegs só ʼn staat kan mense se lewens help verbeter.

“Dit beteken die staatsdiens moet beman word deur mense wat professioneel, vaardig, onselfsugtig en eerlik is.”