Só sê VF Plus oor Wes-Kaapse afstigting

Dr. Pieter Groenewald. (Foto: VF Plus)

Afstigting of sesessie is nie net ʼn geval van “ek is ʼn staat en basta met die res” nie. Daarom meen hy dit sal raadsaam wees vir die Wes-Kaap om tans binne die land se grondwetlike en wetsraamwerk die grootste mate van afwenteling van magte na die provinsie te bekom, sê dr. Pieter Groenewald, leier van die VF Plus.

Maroela Media het hom gevra wat sy party se party se standpunt oor afstigting of sesessie vir die Wes-Kaap is.

“As ʼn mens die geskiedenis daarvan om sesessie te pleeg bestudeer, is dit duidelik dat sesessie op een van twee maniere gebeur, naamlik grondwetlik of met geweld.” Die geweldsopsie is vir sy party onaanvaarbaar, het die VF Plus-leier gesê.

“Dit is dus belangrik om die spesifieke grondwetlike bepalings van die spesifieke land waaruit afgestig wil word, in ag te neem. Die Ethiopiese grondwet stippel byvoorbeeld die proses uit hoe dit daar kan gebeur.”

Die VF Plus loop al ʼn lang pad met selfbeskikking, en dis nie om dowe neute nie dat Groenewald sy eerste parlementêre toespraak nadat sy party in 2019 hul setels in die Nasionale Vergadering van vier na tien opgestoot het, gewy het aan die “onafgehandelde besigheid” van die ooreenkoms tussen die ANC, die destydse Vryheidsfront en die Nasionale Party-regering in 1994 om die wyse waarop die reg op die konsep van selfbeskikking wat die Grondwet waarborg, in praktyk gestalte te laat kry.

Volgens Groenewald is daar baie grade en vorme van selfbeskikking, en die beginsel wat in Suid-Afrika ter sprake is, is subsidiariteit (om aan die hoër regeringsvlak slegs daardie magte toe te ken wat die laer regeringsvlak nie by magte is om uit te voer nie – dus soveel magte so naby moontlik aan die bevolking).

Binne ʼn Suid-Afrikaanse konteks beteken dit dat provinsies wat byvoorbeeld finansieel sterker is (soos die Wes-Kaap) meer regeringsfunksies oorneem as sommige ander provinsies.

“’n Goeie voorbeeld is die entstof teen die koronavirus. As die Wes-Kaap die vermoë het om die entstof te kry, moet hy toegelaat word om dit te doen.

“Maar dis nie net ʼn kwessie van nou stig ons af nie. Mense moet mooi kyk wat dit beteken. Neem die voorbeeld van die Katalane in Spanje waar die meerderheid afstigting steun maar die sentrale regering dit nie wil toelaat nie, en nou sit hul leier in die tronk en die strewe kry ʼn geweldsdimensie,” het Groenewald gesê.

“Dan is daar die voorbeelde van Brexit en Skotland se gevolglike eis vir nog ʼn referendum oor onafhanklikheid, en Quebec in Kanada, waar Frans voorrang geniet bo Engels.

“Die Vryheidsfront Plus is dus ten gunste daarvan dat die Wes-Kaap hom beywer vir meer magte op provinsiale vlak. Die Wes-Kaap het byvoorbeeld reeds sy eie geldige grondwet,” het Groenewald uitgewys.

Hy het gesê dit is dus belangrik om goed na art. 235 van die Grondwet te kyk. Die amptelike Afrikaanse vertaling van die Engelse basisteks lui: “Die Suid-Afrikaanse bevolking as geheel se reg op selfbeskikking soos in hierdie Grondwet vergestalt, belet nie, binne die raamwerk van die reg, die erkenning nie van die konsep van die reg van enige gemeenskap wat ʼn gemeenskaplike kultuur- en taalerfenis deel, op selfbeskikking binne ʼn territoriale entiteit in die Republiek of op enige ander wyse, soos deur nasionale wetgewing bepaal.”

Art. 235 vergun dus volgens Groenewald nie as sodanig selfbeskikking nie, maar daar moet kragtens art. 235 nasionale wetgewing opgestel word waarbinne selfbeskikking kan plaasvind. Dit kan volgens hom ook samewerking tussen Afrikaanssprekende wit en bruin mense insluit.

“Dit is dus nie so maklik soos dat ʼn mens net jou eie staat kry nie. Eksterne selfbeskikking is die einddoel. Op pad daarheen is daar verskillende grade en vorme van selfbeskikking.

“Terselfdertyd is die akkoord oor selfbeskikking wat destyds tussen die ANC, die NP-regering en die destydse Vryheidsfront aangegaan is, nog nie afgehandel nie, en moet ʼn mens onthou die wêreldtendens neig tans na selfbeskikking,” aldus Groenewald.

“Dit is in elk geval nie vir ʼn politieke party om te besluit oor selfbeskikking, sesessie of afstigting nie. Dit is vir ʼn volk om te besluit. Maar die stem van die mense kan gehoor word as hulle stem vir die party wat die grootste mate van mag wil afwentel.

“Die rol van ʼn politieke party is om die omstandighede te skep waarbinne die grondwetlike beginsel van selfbeskikking kan floreer,” verduidelik hy.

“Wat die magspolitiek van die Wes-Kaap betref wil die VF Plus nie sien dat die ANC aan bewind kom nie, maar dit sal beter wees as die DA nie alleen regeer nie. Ons dryf onbeskaamd vir meer provinsiale magte. Die DA lyk of hulle dit wil doen, maar hulle wil nie te regs lyk nie,” verduidelik Groenewald wat hy as die DA se gebrek aan heelhartigheid sien.

Die VF Plus-leier het gesê geen referendum oor afstigting gaan plaasvind sonder die instemming van die nasionale regering nie, en ʼn referendum vir die afwenteling van spesifieke magte het ʼn groter kans op sukses as ʼn algemene referendum oor afstigting.

“Dit is veral die geval solank die ANC dit as ʼn afstigting vir wit mense beskou, wat dit nie is nie. Daar moet dus nou gekonsentreer word om die grootste mate van afwenteling van mag na die provinsies te verseker wat konkurrente funksies soos polisie en behuising betref.

“Dit is veral noodsaaklik om te besef selfbeskikking is ʼn lang wedloop wat hekkie vir hekkie aangepak moet word sodat verskillende vlakke van selfbeskikking bereik kan word,” het Groenewald gesê.