Deur prof. Marius Ungerer
Foto ter illustrasie. (Foto: Jehyun Sung/Unsplash)
Die Industrial Age-leierskapmodel van die 20ste eeu het die wonderlike beeld geskep van suksesvolle leiers as supermans of supervroue, met spesiale gawes verbandhoudend met insigte oor wat in ʼn krisis gedoen moet word en hoe om ʼn beter en beter toekoms te bereik.
Dit het ʼn groter-as-lewe heldhaftige leierskapmaatstaf geskep, wat impliseer dat leierskap meestal gaan oor ʼn skouspelagtige fasade, en om mense en organisasies van rampe te red. Dit het ook geïmpliseer dat leierskap grootliks op persoonlike charisma gebaseer is. Die kumulatiewe effek van hierdie heldhaftige siening van leierskap is ʼn diep afhanklikheid deur volgelinge van een persoon – die heldeleier.
Die heldeleier
Heldeleiers verwag absolute lojaliteit van volgelinge en oefen hul mag oor ander uit deur absoluut nul teenstanders te eis. Hulle is ook bekend vir hul gebrek aan gewilligheid (voorneme) of vermoë (middele) om ander leiers te ontwikkel. Hierdie voortdurende afhanklikheid van een leier met magiese eienskappe skep ʼn groot opvolgvakuum wanneer dié leier aanbeweeg, aftree of sterf.
Die nadeel hiervan sluit in die onvermoë van bewegings en organisasies (as ʼn vergestalting van individuele en kollektiewe pogings) om onafhanklik te leer en dink, om kernorganisasievermoëns te ontwikkel vir mededingende voordelige voordele, en om toepaslike interne leierskapvermoëns te ontwikkel. In plaas daarvan om organisasies te red, het die selfgesentreerdheid en eiebelangfokus van die charismatiese en heldeleier baie korporatiewe en maatskaplike krisisse en skandale veroorsaak. Die charismatiese leiermodel is duidelik van twyfelagtige waarde en moet vervang word.
Heldeleierskap en narsissisme
Navorsing oor narsisme toon dat individue met hoër vlakke van narsisme waarskynlik “(a) gevoelens van meerderwaardigheid koester wat gedryf word deur ʼn opgeblase of grootse selfgevoel, (b) ʼn disfunksionele behoefte aan oormatige aandag en bewondering sal hê, (c) ʼn geneigdheid het om betrokke te raak by uitbuitende dade of gedrag, en (d) gebrek aan empatie, neigend na gevoelloosheid, sal hê”.
Ander narsistiese gedrag wat deur navorsers bevestig is, sluit in interpersoonlike uitbuitende optrede, intense afguns, aggressie en selfvertoon, sowel as narsistiese kwesbaarheid wat vergestalt in ervarings van hulpeloosheid, leegheid, lae selfbeeld en skaamte. Die kenmerke wat met narsistiese gedrag geassosieer word, opper beelde van gedrag wat ook met heldeleierskap geassosieer word.
Narcissiste is individue wat ʼn opgeblase siening van die self het, saam met grootheidswaan wat lei tot die begeerte om die self te bevorder en betrokke te raak by aandagsoekende gedrag. Navorsing oor die verband tussen narsisme en prestasie toon ʼn negatiewe tendens, en is noemenswaardig só vir individue wat in gesagsposisies werk. Die verhouding tussen narsisme en prestasie was negatief en sterker vir kulture met hoër vlakke van in-groep-kollektivisme. Dit beteken dat narcissiste in leiersposisies, wat werk in kulture wat kollektiewe optrede bevorder, ʼn negatiewe invloed op organisatoriese prestasie het.
‘Afro-global management innovation practices’ deur prof. Marius Ungerer
Hierdie toksiese leierskap en wanaangepaste gedragstendense word oor die algemeen ook geassosieer met ʼn heldeleierskapbenadering – iets wat ons duidelik nié nodig het van leiers van wie daar verwag word om ʼn beter toekoms en voorspoed vir hul belanghebbendes te voorsien nie.
Dit is nou die tyd vir ons as volgelinge, ondersteuners en kiesers om afstand te doen van ons diep begeerte vir en afhanklikheid van ʼn uber-heldeleier wat ons uit ons huidige dilemmas sal red en in ʼn land van “melk en heuning” sal inlei.
Die beloftes om alle probleme op te los en voorspoed aan almal te gee, is net te goed om waar te wees. Hierdie maklike uitweg is nie meer ʼn opsie waardeur ons onsself moet laat verlei nie. Ons leef in ʼn komplekse en onderling-verbonde wêreld wat vereis dat leiers die behoeftes van veelvuldige belangegroepe dien – die hele mensdom en nie net hul eng volgelinge se belange en selfdienende behoeftes nie.
Ons het leiers nodig wat die diening van ander belangriker ag as om deur ander gedien te word en wat die belang van die geheel bo die belange van ʼn beperkte en uitgesoekte paar prioritiseer. Ons behoort populistiese aanbiedings deur leiers van twyfelagtige karakter en prestasiegeskiedenis veel meer as in die verlede te weerstaan.
Die suksesvolle leier
Navorsing oor leierskap deur Jim Collins toon dat suksesvolle leiers diegene is met ʼn paradoksale kombinasie van diep persoonlike nederigheid en ʼn intense professionele wil. Collins se bevindinge oor uitstekende leiers wat hul instellings van “goed na groot” (good to great) getransformeer het, weerlê die mite van die heldeleier.
Die meeste is beskeie en selfs ʼn bietjie skaam – hulle vermy dikwels publieke aandag en ophemeling. Hulle is egter nie sag en sagmoedig nie, en wys hul nederigheid met “venster”-gedrag deur ander te erken en erkenning te gee aan goeie geluk en eksterne faktore vir hul instelling se sukses. Wanneer resultate swak is, neem hulle verantwoordelikheid en blameer hulleself, nie ander nie – die sogenaamde “spieël”-gedrag.
Prof. Marius Ungerer
Hulle toon ʼn felle en onwrikbare vasberadenheid om te doen wat gedoen moet word om uitstaande resultate te lewer, ongeag hoe moeilik, en om hoë aspirasiedoelwitte te bereik. Hulle kanaliseer hul ambisies na die organisasie om blywende grootheid (greatness) daarvoor te verseker – nie om hul persoonlike belang of ego te dien nie.
Collins het aangedui dat charisma net soveel ʼn las vir leiers is as wat dit ʼn bate is. Leiers wat tot “celebrity”-status styg, is geneig om groot ego’s te hê wat die langtermynprestasie van ʼn organisasie negatief beïnvloed. Charisma is duidelik ʼn aanwins vir enige leier. Maar hoe word hierdie bate aangewend?
Groot leiers fokus hul charismatiese energie en vaardighede op die breër voorneme, doel of oogmerke, nie net op selfdienende behoeftes nie, en skep daardeur ʼn blywende hoë presterende instelling wat verskeie belanghebbendes bevoordeel. Charisma, hoewel waardevol, moet gekanaliseer word om groter doelwitte en ambisies te dien eerder as om persoonlike belange te dien. Die beweging is duidelik vanaf ʼn heldeleier na ʼn positiewe, outentieke deugsame leier wie se bedoeling is om ander te dien.
Die deugsame leier
ʼn Deugsame perspektief op leierskap en die lewe verteenwoordig ʼn ou wysheid oor die mensdom, wat teruggaan na die begin van die opgetekende geskiedenis van menswees. Deugde vorm die basis van klassieke Griekse filosofie uit die Weste sowel as Chinese Confucianisme uit die Ooste. ʼn Deugde kan beskryf word as morele voortreflikheid en regverdigheid; goedheid; en ʼn bepaalde doeltreffende, goeie of voordelige eienskap en voordeel.
Deugde (waarvan daar baie is) verteenwoordig beginsels van morele karakter wat optrede motiveer en lei tot positiewe etiese uitkomste. Voorbeelde van deugde sluit in geregtigheid, menslikheid, wysheid en moed. Deugsame leiers beliggaam morele goedheid en streef daarna om ʼn positiewe impak bo eiebelang te maak. Hulle skep volhoubare positiewe energie en inspireer uitnemendheid deur gewoonte-deugsame aksies.
Deugde word universeel hoog op die prys gestel, maar kan op verskillende maniere beoefen word afhangende van kultuur, wat deugde weer sensitief maak vir kulturele verskille of kontekste. Deugde is universeel in die sin dat mense regoor die wêreld daarmee kan assosieer as ʼn algemene riglyn om die vraag te beantwoord: Wat doen goeie mense om die lewe ʼn sukses en die moeite werd te maak?
Die bedoeling waarmee ons deugsame gedrag dryf, is belangrik vir die verwesenliking van deugsame uitkomste. Dit impliseer dat ons deugsaam sal wees en optree wanneer ons begeer om deugsaam te wees, en wanneer ons van plan is om goeie mense te wees wat ander tot diens is. Die egtheid van die deug word bepaal deur die motief agter die handeling.
Ons leef tans in ʼn morele vakuum of morele wildernis waar etiese denke en gedrag nie die dominante patrone in besigheid en regerings is nie. Dit is waarom deugde ʼn nuttige vertrekpunt vir leiers is, aangesien deugde hulle in staat stel om ʼn morele identiteit en etiese perspektief in hul geïdealiseerde gedrag en praktyke in te sluit. Deugde gee leiers ʼn morele kompas en rig hul gedrag en praktyke.
Deugsaamheid in praktyk
Daar word oor die algemeen drie aannames geassosieer met die konsep van deugsaamheid om te verduidelik waarom dit so ʼn noodsaaklike basis verteenwoordig vir die leiding van die gedrag van leiers én volgelinge in die 21ste eeu.
Eerstens. Daar bestaan ʼn neiging by alle mense om na morele goedheid te leun, en hierdie neiging is deur verskeie navorsers bevestig. Mense streef natuurlik daarna om goed te doen. Hierdie positiewe afwykingshouding help leiers om vir hulself en ander (volgelinge) hoë prestasie en etiese standaarde te stel as moontlikhede om in te leef en ʼn positiewe impak te hê in elke interaksie met ander mense en gemeenskappe.
Tweedens. Die impak van deugsaamheid strek verder as blote eiebelang, aangesien deugsame leierskap nie ʼn middel is om ʼn ander doel te bereik nie. Dit is eerder ʼn doel op sigself. Deugsame leiers beïnvloed alle mense wat hul pad kruis met meer hoop vir hulself, hul organisasie, hul gemeenskap, hul land en ons planeet.
Derdens. Deugsaamheid skep en bevorder volhoubare positiewe energie. Deugsame leiers gee almal anders energie om verskeie impakvolle en volhoubare aksies uit te voer deur hul interaksies, verhoudings en inligtingsvloei.
ʼn Vermoë tot uitnemendheid vorm die basis van deugde, en uitnemendheid word deur gewoonte gevorm. Die idee is dat ons uitnemendheid ontwikkel deur herhalende aksies; ons word wat ons herhaaldelik doen. Dit beteken uitnemendheid is nie ʼn daad nie, maar ʼn gewoonte. In die vervulling van ons menslike natuur harmoniseer ons onsself as individue, selfs al leef ons in ʼn wêreld en kontinent wat deur disharmonie oorval is. By deugsame individue lewer die rede gesonde oordele.
Die lewe vind plaas in aaneenlopende dinamiese siklusse. Taal word al minder ʼn manier om ʼn veranderende wêreld te beskryf en meer ʼn manier om denke binne die wêreld te prikkel sodat ons voorbeeldige individue en leiers kan word.
Behoefte aan deugsame leiers
Ons het ʼn wêreld nodig waar die de facto-beginpunt vir leiers sentreer rondom ʼn strewe om goeie dinge teenoor alle mense te doen, om ʼn goeie persoon te wees met hoë integriteit en om onsself en ander te begeester deur positiewe interaksies. Deugsame leierskap is ʼn benadering wat mense betekenis gee om holistiese behoeftes te help bevredig. In ʼn sosiale en globale konteks sluit dit ʼn gebalanseerde siening in waar organisasies, regerings en hul lede terselfdertyd beide mededingende, wêreldklas en verantwoordelike korporatiewe burgers asook leiers is.
Die praktyke wat met leierskap geassosieer word, moet beweeg na leiding vanuit ʼn morele en etiese basis en ver verby die begeerte om aan die minimum kriteria van ʼn etiese kode te voldoen.
Deugsame leierskapspraktyke verteenwoordig ʼn duidelike standpunt om op ʼn buitengewone manier te lei vir positiewe gevolge. ʼn Deugsame leierskapbenadering skep die basis vir ʼn diep begeerte om tegelyk goed én die goeie te doen.
Deugsame leierskap bevat ʼn boodskap van hoop om regverdig en billik te wees, asook om voorspoed te skep. Deugsame leierskap gaan verder as om aan etiese standaarde te voldoen; dit het ten doel om ʼn diepgaande positiewe impak te hê en bring hoop vir regverdigheid, geregtigheid en voorspoed.
Ons het leiers nodig wat hul leierskapbydraes daarop fokus om grootheid te bereik deur die grootsheid in ander na vore te bring. Ware individuele grootheid gaan nie oor die verowering van ʼn ryk nie. Dit gaan oor menslike, geestelike groei. Grootsheid is die resultaat van die beoefening van die deug van vrygewigheid; diens is die resultaat van die beoefening van die deug van nederigheid.
Deugsame leierskap bied ʼn pad om grootheid te bereik en terselfdertyd ʼn regverdige en voorspoedige samelewing te skep.
- Prof. Marius Ungerer is ʼn emeritusprofessor van Stellenbosch Bestuurskool en ʼn besigheidskonsultant.
Hierdie siening is ʼn vertaalde uittreksel uit die boek Afro-global management innovation practices deur prof. Marius Ungerer.
