Suid-Afrika het ‘n mafiastaat weens die ANC

Deur Herman Mashaba

’n Foto van president Cyril Ramaphosa van die ANC wat op 1 Mei 2019 in die Clermont-township geneem is. (Foto: RAJESH JANTILAL / AFP)

Suid-Afrikaanse burgers word daagliks gebombardeer met nuus van verskriklike misdade, wat sonder gevolge gepleeg word ten spyte van die ernstige impak wat hierdie misdade op ons lewens het. Ons nuuskanale is vol stories van hoe wetteloosheid in elke aspek van ons samelewing heers, en dit lyk asof daar absoluut geen plan, of politieke wil, is om die status quo te verander nie.

Ongelukkig is die gevolg dat “kleiner” misdade geïgnoreer word namate die samelewing en die media meer gedesensitiseer geraak het.

Om hierdie punt te demonstreer verwys ek na ʼn saak waarvan ActionSA in Januarie vanjaar bewus gemaak is – die saak van ʼn geboukaper in Primrose, Ekurhuleni. Hierdie saak het die allesomvattende sistematiese mislukkings van ons strafregstelsel en die ineenstorting van die oppergesag van die reg blootgelê. Aanvanklik het ons gedink dit is ʼn kwessie van intimidasie en teistering teen ʼn ontstelde inwoner wie se pleidooie aan die SAPD op dowe ore geval het. Ons ondersoek het egter ʼn veel groter web van misdadigheid ontbloot.

Die kwessie het begin met die onwettige kaping van minstens drie eiendomme in Primrose deur ʼn ongedokumenteerde buitelander. Die oortreder het verskeie sake van intimidasie en teistering teen hom aanhangig gehad, is moontlik aandadig aan ʼn moord wat by een van die eiendomme plaasgevind het, en word verder van die handel in dwelms aangekla. Die eiendomme onder hierdie kriminele koning se beheer was skynbaar selfs onwettig aan die stad se kragnetwerk gekoppel, wat die uiterse misdadigheid van hierdie individu se bydrae tot ons samelewing voltooi het. Ten spyte daarvan dat die SAPD bewus was van hierdie kwessies, is geen noemenswaardige stappe teen hom gedoen nie.

Na ons ingryping, in opdrag van die inwoner, is die oortreder gearresteer. Maar absurd genoeg, met sy arrestasie het hy ʼn saak van intimidasie en saakbeskadiging geopen teen die vrou wat die saak onder ons aandag gebring het. Sy is ook vinnig gearresteer, al was daar geen wesenlike gronde vir die saak nie. Die hartseer ironie is dat sy – ʼn wetsgehoorsame burger – vinnig sonder ondersoek in hegtenis geneem is, terwyl hy al meer as ʼn jaar straffeloos voortgegaan het met sy bedrywighede ondanks die ernstige aantygings teen hom.

Gelukkig kon ActionSA se regspan hierdie aangeleentheid uit die hof gegooi het, maar ʼn mens kan jou net indink wat die lot is van iemand in ʼn soortgelyke geval wat nie behoorlike regsondersteuning gehad het nie. Wat sê dit vir wetsgehoorsame burgers oor die verborge motiewe en onpartydigheid van ons regstelsel?

Terwyl haar behandeling alleen ons rede tot kommer moet gee, is die kaper slegs twee weke ná sy inhegtenisneming op borgtog vrygelaat – ondanks die erns van die aantygings teen hom en sy immigrasiestatus. Ek vind dit onverklaarbaar dat iemand wat onwettig in die land is, en boonop van ʼn magdom ernstige misdade beskuldig word, so maklik vrygelaat kan word. Tog het die saak beperkte aandag gekry van die media of diegene wat direk geraak word.

In sy geheel gesien, is die Primrose-kaper ʼn gevallestudie van die ineenstorting van die oppergesag van die reg en hoe gewoond ons aan misdadigheid geraak het. Ek is getref deur hierdie saak omdat dit so bondig beklemtoon hoe gebroke ons regstelsel werklik is: binnelandse sake is nie in staat om ons immigrasiewette toe te pas nie, die SAPD versuim voortdurend om beskerming aan ons gemeenskappe teen misdadigers te bied, en ons howe laat misdadigers terug op die straat, ten spyte van prima facie bewyse van verkeerde optrede.

Wat my woedend maak, is dat dit nie ʼn geïsoleerde gebeurtenis of ʼn unieke storie is nie. Dit demonstreer bloot ʼn patroon van wetteloosheid wat deurdringend geword het in die mafiastaat waarin ons leef.

Dit is onlangs geïllustreer deur die gevangenisvlugting van die “Facebook-verkragter” en moordenaar, Thabo Bester, wat daarna net ʼn straat van president Cyril Ramaphosa se privaat woning in Johannesburg gewoon het. Dit word al hoe duideliker dat korrektiewe dienste daarin versuim het om sy mees basiese mandaat, om misdadigers agter tralies te hou, uit te voer. Bester het boonop verskeie geleenthede gehad om diegene wat die orde moet handhaaf te manipuleer, om te koop en te korrupteer. Die feit dat dit alles by ʼn privaat gevangenis gebeur het, illustreer net verder hoe hierdie wetteloosheid alle vlakke van die samelewing deurdring.

Intussen word diegene wat probeer om wet en orde te handhaaf en misdaad en korrupsie te beveg maklike teikens in ʼn land waar die koste van ʼn lewe goedkoop is. Vroeër vandeesmaand is Cloete en Thomas Murray in ʼn brutale sluipmoord doodgeskiet. Die duo het toesig gehou oor ʼn reeks hoëprofiel-likwidasies, insluitend BOSASA, Gupta-gekoppelde Trillian, en Tubular Construction Projects, ʼn maatskappy wat betrokke is by groot korrupsie by Kusile-kragstasie. Hierdie moorde kom ongeveer 18 maande ná die sluipmoord op die bekende fluitjieblaser Babita Deokaran.

Hoe kan ons van burgers verwag om op te staan teen misdaad wanneer daar die werklike risiko is dat hulle vir hul pogings vermoor sal word? Hoe kan ons van hulle verwag om wetstoepassingsagentskappe te vertrou wanneer daar min hoop is vir beskerming teen die stelsel wat suiwer moet bestaan om wet en orde te handhaaf?

Alhoewel sommige kan redeneer dat die Primrose-saak onbeduidend is in hierdie groter skema van misdadigheid, is dit vir die betrokke slagoffers nie minder verwoestend vir hul lewens nie. Ons kan nie toelaat dat ons samelewing selfvoldaan raak oor ernstige misdade nie, want dit word deur selfs meer gruwelike misdade oorskadu. Dit is dieselfde houding wat die minister van polisie, Bheki Cele, ingeneem het toe hy enkele dae ná die bendeverkragting van agt vroue in Krugersdorp in Augustus 2022 – sommige deur soveel as 10 mans – opgemerk het dat “die een 19-jarige gelukkig was om [net] deur een man verkrag te word”.

Die gevalle hierbo is maar vier gevalle uit duisende. Hulle is egter almal onlosmaaklik verbind deur sistematiese erosie van die oppergesag van die reg deur die ANC-regering wat dit moontlik gemaak het vir misdadigheid om te floreer en die korruptes om ryk te word, terwyl wetsgehoorsame burgers oorgelaat word om hulself te verdedig.

Dit is duidelik dat die aanspreek van hierdie kwessies nie net gaan oor die toekenning van meer begroting aan die SAPD of die bemagtiging van die NVG nie.

Dit is beslis belangrike aspekte van die oplossing, maar die sistematiese erosie van die oppergesag van die reg kan slegs deur ʼn holistiese, sistematiese reaksie aangespreek word. Polisiëring kan nie in isolasie gesien word van Korrektiewe Dienste, die vervolgingsfunksies van die NVG, of maatskaplike dienste en ekonomiese beleid wat ons mense alternatiewe vir misdaad bied om ʼn bestaan te maak nie. Hierdie funksies – ondersoek, vervolging, tronkstraf (waar van toepassing) en rehabilitasie – moet op slot werk om misdadigers agter tralies te plaas en die oppergesag van die reg te handhaaf, wat die ekonomie in staat stel om te floreer.

Ten slotte moet hierdie hervormings gedryf word deur etiese leiers met die politieke wil om misdaad te bekamp. As daar een ding is waarin die ANC konsekwent is, is dit dat hulle nie net onwillig is om Suid-Afrika van etiese leierskap te voorsien nie, maar fundamenteel nie daartoe in staat is nie. Dit is wat gebeur wanneer ʼn kriminele organisasie hom bloot as ʼn politieke party voordoen om die staat te plunder.

Daarom hou ek vol dat enige pogings om Suid-Afrika reg te ruk moet begin met die verwydering van die mislukte ANC-regering in 2024. Ons kan ons land regmaak, maar om dit te doen moet ons verenig teen diegene wat selfsugtig ons afkoms in wetteloosheid gedryf het.

• Herman Mashaba is die president van ActionSA.