Die jonges en rusteloses: Suid-Afrika se werkloosheidskrisis

(Foto: Facebook)

Deur David Ansara en Hermann Pretorius

Suid-Afrika is vasgevang in ’n werkloosheidskrisis. Die jongste werkloosheidsyfers van Statistieke Suid-Afrika toon dat die amptelike werkloosheidskoers toegeneem het tot 29% in 2Q 2019 (’n QQQ-styging van 1,4% vanaf 27,6% in 1Q 2019). Dit verteenwoordig die hoogste werkloosheidskoers sedert 2003. Die uitgebreide werkloosheidskoers, wat diegene insluit wat opgehou het om werk te soek, staan nou op 38,5% of 10,2 miljoen mense (die hoogste syfer in absolute terme).

Onder jong mense alleen is die werkloosheidskoers selfs hoër. Sowat 56,4% van jongmense tussen 15 tot 24 jaar en 35,6% van jongmense tussen 25 en 34 jaar is werkloos, volgens die amptelike definisie van werkloosheid (met toepassing van die uitgebreide definisie styg hierdie koers tot 68,3% en 45,1% onderskeidelik).

Soos ons in ’n onlangse SRO-verslag (Sentrum vir Risiko-ontleding) aangevoer het, is die grootste kombinasie potensiële mensekapitaal ook die segment met die hoogste werkloosheid.

Vroeër hierdie maand het president Cyril Ramaphosa die omvang van die huidige krisis erken.  Hy het gesê:

“[Ons] moet innoverend wees en dit kombineer met ons bereidheid om so skeppend as moontlik te wees. Ons is wesenlik in ’n diep en ernstige krisis en ons behoort nooit te rus terwyl soveel van ons landgenote nie werk het nie.”

Waarom verloor Suid-Afrika se arbeidsmark werkgeleenthede?

Die primêre rede is lae ekonomiese groei. Ons ontleding toon ’n noue verwantskap tussen groei en werkskepping. Daar was ’n beduidende afname in werkloosheid tussen 2004 en 2006, toe Suid-Afrika se reële BBP-groeikoers vir die drie opeenvolgende jare gemiddeld 5% was. Werkloosheid het in dié tyd by omtrent 23% gestaan. Omgekeerd korreleer groeikoerse van 0,7% in 2018, 0% jaar op jaar en -3,2% QQQ in 1Q 2019 met wydverspreide werkverliese. Die idee van “werklose groei” word nie deur bewyse ondersteun nie.

’n Tweede (verwante) oorsaak is die breër ekonomiese beleidsraamwerk wat ongunstig gesind is teenoor die sakegemeenskap en belegging. Om maar een voorbeeld te noem, die Mynbouhandves het nuwe belegging in die mynbousektor onderdruk. Terwyl mynbou in 2018 omtrent 427 000 formele werkgeleenthede opgelewer het, het dié syfer teen 2019 tot 376 000 poste gedaal (’n afname van 11,9% of 51 000). Verder verteenwoordig beleide soos onteiening sonder vergoeding (OSV) en die Nasionale Gesondheidsversekering (NGV) groeiende vyandigheid teenoor die privaat sektor.

In die derde plek is swak onderwys en lae vaardigheidsvlakke ’n kritieke swakplek in die arbeidsmark. Dit beteken dat jong mense wat die werkmark betree, swak toegerus is om aan die eise van ’n diensgerigte ekonomie te voldoen. Ongeskoolde Suid-Afrikaanse werkers loop die risiko om agtergelaat te word terwyl die Vierde Industriële Revolusie arbeidsmarkte oor die wêreld heen ontwrig.

Die vierde faktor is die arbeidsbeleid self. Suid-Afrika se diepe strukturele werkloosheid kan nie aan ’n enkele stuk wetgewing of regulasie alleen toegeskryf word nie. Onderliggend aan die hele arbeidsbeleid is die gebrekkige idee van “ordentlike werk”, wat impliseer dat werkgewers wat lae lone aanbied, inherent uitbuitend word. Hierdie beskouing word aangebied deur linksgesinde faksies in die drieledige alliansie, wat nou die regering se beleidsbepaling domineer. Let daarop dat Suid-Afrika se opkomende markmededingers, soos Viëtnam en Ethiopië, ’n ander benadering gevolg het, met hul voorkeur vir laeloonindiensneming eerder as massawerkloosheid. Suid-Afrika behoort hul voorbeeld te volg.

Die nuwe nasionale minimumloon, wat in Januarie 2019 in werking getree het, is ’n geval van ideologie wat oor ekonomie seëvier. Die beleid vereis dat werkgewers R20 per uur of R3 500 per maand betaal. Die volle uitwerking van hierdie beleid sal nog bepaal moet word, maar die implementering daarvan sluit potensieel miljoene laeloonwerkers uit die mark uit. Dit is sprekend dat werknemers van die regering se eie Uitgebreide Openbare Werke-program van die nasionale minimumloon vrygestel is en dat hulle slegs R11 per uur ontvang. Dit is ’n onuitgesproke erkenning deur die regering dat nasionale minimumlone op ’n onvolhoubaar hoë vlak gestel is.

Almal moet die reg hê om te werk en hul dienste te verkoop volgens bepalings waartoe hulle instem.  Die antwoord is om aan ’n werklose persoon sy of haar reg terug te gee om ’n kontrak te aanvaar teen voorwaardes wat vir hom of haar aanvaarbaar is.

Ons oordeel is dat die nuwe minimumloonbeleid, politieke boodskappe oor ordentlike werk en die vordering van tegnologiese innovering die indiensneming van jonger en minder ervare mense in ’n groter mate as ooit sal terughou. Die hele beleidsraamwerk is wansporig, wat groot “kreatiwiteit” van die president en sy raadgewers vereis om die krisis te hanteer.

• David Ansara is die hoofbedryfsbeampte van die Sentrum vir Risiko-ontleding (SRO). Hermann Pretorius is ’n ontleder by die SRO. Hierdie artikel is aangepas uit die SRO se maandelikse verslag, die Macro Review.