Nuuskommentaar: Om te stem of nie te stem nie

Verkiesing 2016 Foto: Reint Dykema

“This is (certainly, undoubtedly, unequivocally) the most important election of my lifetime.”

Hierdie frase en variasies daarop word al baie jare deur waarnemers en partywoordvoerders met verkiesings in die VSA ingespan, en veral met die Demokratiese Party se konvensie het sprekers tou gestaan om dit te uiter.

Wat wel moontlik meer waar is, is dat dit die vreemdste Amerikaanse presidentsverkiesing is wat voorlê. Die twee grootste partye se kandidate se kanse word eerder bepaal deur die ongewildheid van hul opponent as die kandidate se eie gewildheid. Trouens, die situasie blaas skynbaar lewe in die poging om die VSA van sy de facto tweepartystelsel in ’n veelpartydemokrasie te omskep, met die Libertynse kandidaat, Gay Johnson (wie het al van hom gehoor?) wat volgens peilings op ’n dubbelsyfer-vertoning afstuur. Dis te min om in ’n presidensiële resies veel te vermag, maar sou dié soort syfer na die Kongres “oorgeplant” kan word, kan die Libertyne kort voor lank die magsbalans in die Senaat en Kongres kan hou.

Maar terug na die frase. Die rubriekskrywer van die Business Insider, John Barrow, pas dit soos volg aan: ““This is the most important election of my lifetime, and also the strangest, because one candidate clears basic bars of sanity and competence and the other does not.”

Barrow het sy mes hier veral in teen die Republikeine se kandidaat, Donald Trump. Maar hy kon na wat ’n wye mening in die VSA verteenwoordig, net sowel na die omstrede Hillary Clinton verwys het.

Die Afro-Amerikaanse akademikus en rubriekskrywer, Thomas Sowell, (wat nie die “gewone Afro-Amerikaanse sentimente verteenwoordig nie), beskryf dit so: “No one knows how this election will turn out but — given the awful presidential candidates in both parties — the worst case scenario may be only marginally worse than the best case scenario.”

Maar stem gaan die Yanks stem.

Die frase het ook na Suid-Afrika oorgewaai en verskeie rubriekskrywers het dit al ingespan, en selfs breedvoerig gemotiveer. Die variasie is dat dit die belangrikste verkiesing sedert 1994 is.

Of dit so is, is moeilik om te bepaal, maar dit skep minstens verwagtinge dat die eerste beduidende kieserskeuses ’n duik kan slaan in die de facto eenparty-outokrasie van die ANC (wat gelukkig deur die grondwet en die howe getemper is, en veral pres. Jacob Zuma by verskeie geleenthede langlippie gehad het).

’n Verskynsel wat deurgaans in leserskommentare onderaan berigte en rubrieke voorkom, is mense wat ’n saak probeer uitmaak oor hoekom hulle nié gaan stem nie. Sedert 1994 het die land ’n taamlike sterk tradisie waar baie mense om beginselredes nie gaan stem het nie, onder meer omdat geglo is dat deur te stem word legitimiteit aan die nuwe bedeling gegee. ’n Oppervlakkige evaluasie van die hoofstroom besware nou skep egter eerder die indruk van pragmatiese oorwegings.

Trouens, die voorsitter van Solidariteit, Flip Buys, skryf onder meer die verkiesing kan wel vry maar nie regverdig wees nie. Hy gee tien redes oor hoekom die ANC in die verkiesing bevoordeel word, en sluit wat argumente betref, aan by die beswaarmakers wat meen die verkiesing smoor minderheidsregte. Juis daarom is Solidariteit se omvattende selfhelpprogram wat nou uitgerol word so belangrik.

Dit is inderdaad so dat die kiesstelsel gebreke het. Die proporsionele stelsel verseker weliswaar dat minderhede wat voldoende kan saamstaan so te sê van ’n setel of wat op nasionale vlak verseker is en so hul stem (en ’n ietsie meer) kan laat hoor, maar van iets wat op ’n vorm van selfbeskikking dui is daar geen sprake nie.

Internasionaal is daar egter wel stelsels wat hiervoor voorsiening maak, soos ’n aantal gewaarborgde setels aan die voor-Indiese oorspronklike inwoners van Indië. Die Maori’s van Nieu-Seeland het naas ’n aantal gewaarborgde setels (wat hulle self verkwansel deur daardie stemme ook op algemene partye soos die Arbeidersparty uit te bring), ook ’n Maori-kongres, of parlement.

Waarskynlik die beste voorbeeld van korporatiewe selfbeskikking is die verteenwoordigende raad van die Krimskiereiland se inheemse inwoners, die Krim-Tartare, die Meijis, wat egter na die Russiese oorname verbied is. Artikel 235 bied aan Suid-Afrikaanse minderhede naas die moontlikheid van geografiese selfbeskikking, ook die opsie van korporatiewe selfbeskikking.

By ’n groot deel van die bevolking is die opsie van korporatiewe selfbeskikking erg polities inkorrek, maar dit was nie altyd so nie.  Selfs in die periode tussen die inwerkingstelling van die tussentydse grondwet en tydens die onderhandelinge van ’n finale grondwet het dié begrippe nog baie aandag geniet, onder meer via prof. David Welsh, politieke wetenskaplike van die Universiteit Kaapstad. In 1994 haal Die Burger hom soos volg aan, nadat die koerant ’n paar maande vroeër ’n beroep op die politieke wetenskaplikes gedoen het om voorleggings op te stel oor Korporatiewe selfbeskikking:

“As die sentralisasie en monopolisasie van mag die probleem is, en groter pluralisasie van die staat en die samelewing is ’n deel van die oplossing, kan verdere verspreiding van soewereiniteit bepleit word. Meer aandag behoort gegee te word aan die moontlikhede van korporatiewe federalisme, dus ’n nie-territoriale vorm van federalisme wat omskrewe magte aan (gewoonlik kulturele) groepe verleen om hul eie sake te beskerm en te bevorder.” (Die vollediger agtergrond kan hier gelees word).

Hoe help wegbly van die stembus enige proses om nader aan die ideaal te kom om gemeenskappe in staat te stel om so ver moontlik beheer oor hul eie sake te kan neem en standaarde te handhaaf waarmee gemaklik is?

En is ’n munisipale verkiesing die aangewese forum om dit aan te spreek? Die antwoord hierop is suiwer akademies – die kwessie is dat daar nou in sekere geledere hard geagiteer word om weg te bly van die stembus.

Trouens, vandag is daar verskeie artikels en rubrieke wat oproepe daarteen doen. Die opskrif van die Volksblad se hoofartikel lui: “Elke hand wat ’n kruisie trek, raak aan die toekoms.”

Die bekende dr. Izak Burger skryf: “Gee ook aan die keiser jou deelname”.

Dr. Leon Wessels skryf: “Waarom jy vandag móét stem”.

In beginsel kan daardie een wegblystem beteken dat ’n munisipaliteit weer ’n hopelose party aan bewind stel, in plaas daarvan dat selfs ’n baie klein party ’n alternatiewe koalisieregering tot stand bring wat die gemeenskap veel beter kan dien.

Die ou spreekwoord bly waar – hy wat nie gaan stem nie, mag ook nie kla nie.

Niks sal waarskynlik nou voornemende wegblyers oortuig om wel te gaan stem nie, en hulle is waarskynlik ook nie as kiesers geregistreer nie. Maar hopelik kan daar nog wal gegooi word dat ander onder hul invloed ook van die stembus wegbly en minderhede, ideale van skoon administrasie en beter dienste, breër verteenwoordigende stemme en beter dienste sommer by voorbaat in die voet geskiet word.