Hokaai met afdanking oor inenting

(Argieffoto: Unsplash)

Onlangse beslissings van die Kommissie vir Versoening, Bemiddeling en Arbitrasie, waar een werker afgedank en nog een geskors is omdat hulle geweier het om teen Covid-19 ingeënt te word, moenie as ʼn algemene toestemming gesien word om werkers af te dank nie, waarsku Neasa.

Gerhard Papenfus, uitvoerende hoof van Neasa, sê die besluit om ʼn werker in so ʼn geval af te dank, is na die werkgewersvereniging se mening ʼn regsdwaling en sal na alle waarskynlikheid in die arbeidshof hersien word.

In die jongste geval het die KVBA beslis dit was billik van ʼn werkgewer om ʼn werker te skors wat nie die entstof wou ontvang nie. Gideon Kok, ʼn veiligheidsbeampte by Ndaka Security Services, wat veiligheidsdienste aan Sasol op Sasolburg lewer, is geskors is nadat hy – op geloofsgronde – geweier het om ingeënt te word.

Kok is die opsie gegee om weekliks ʼn Covid-19-toets te ondergaan, maar het dit net ʼn paar keer gedoen en het daarna geweier omdat hy self vir die toetse moes betaal. Hy is in November verlede jaar geskors en het hom tot die KVBA gewend.

Kok het aangevoer die besluit was ʼn onbillike arbeidspraktyk en dat die vereiste dat hy ingeënt word, indruis teen sy reg op vryheid en veiligheid.

Schalk van der Merwe, menseregteaktivis en regsgeleerde, sê Kok is aanvanklik sonder betaling geskors. Sy werkgewer het hom egter weer sy salaris betaal, selfs voor die saak by die KVBA afgehandel is. Nietemin het die kommissie in die guns van die werkgewer beslis en bevind dit was billik om Kok te skors.

Kok is intussen na nog ʼn dissiplinêre verhoor afgedank. “Dié saak sal nou na die KVBA as onbillike afdanking verwys word,” sê Van der Merwe.

Neasa sê egter die uitsprake by die KVBA ontvang “ongeregverdigde aandag”.

Howe kan KVBA-uitsprake omkeer

“Die feit bly staan dat die KVBA-uitsprake nie ʼn presedent skep nie, nie bindend is nie en onderworpe is aan hersiening deur hoër howe wat na alle waarskynlikheid die beslissing ter syde gaan stel,” sê Papenfus.

Hy sê die KVBA het nie en kan ook nie die billikheid van inbreuk op grondwetlike regte bepaal nie, omdat dit uitsluitlik binne die bestek van die howe en uiteindelik die Konstitusionele Hof val.

“Die KVBA het nog nie en kan ook nie bepaal of die wet op Beroepsgesondheid en Veiligheid of die Rampbestuurswet gebruik kan word as wetgewing vir algemene gebruik, of vir die doel om grondwetlike regte te beperk nie.”

Die riglyne oor maatreëls wat met Covid-19 in die werkplek verband hou (“Consolidated Coronavirus COVID-19 Direction on Occupational Health and Safety Measures in Certain Workplaces”) en toelaat dat verpligte inenting onder spesifieke omstandighede toegelaat mag word, is boonop nie wetgewing nie, maar ten beste ʼn aanduiding van waarop staatgemaak kan word.

“Covid-19 bestaan nie in isolasie by werkplekke nie. Dit word oral aangetref en mense word ten alle tye daaraan blootgestel. Die vraag oor of ʼn werkplekreël wat inenting vereis die doelwit bereik waarvoor dit gemaak is, is ook nog onbeantwoord.

“Dit is ʼn belangrike oorweging wanneer grondwetlike regte beperk word,” sê Papenfus.

Anton van der Bijl, hoof van regsake by Solidariteit, stem saam dat die moontlikheid bestaan dat die KVBA se uitsprake in die hof omgekeer kan word.

Hy sê daar word in sommige gevalle ongegronde stellings gemaak. “Daar word die aanname gemaak dat verpligte inenting die beste is onder alle omstandighede, maar geen mediese bewyse word byvoorbeeld voorgelê nie.”

Dit los werkgewers en werkers in ʼn moeilike situasie omdat daar nog geen regsduidelikheid is nie en die KVBA-uitsprake die kwessie verder vertroebel.

Die regering het steeds geen inentingsmandaat in werking gestel nie – volgens Neasa ʼn aanduiding van hoe ingewikkeld die kwessie is. “Die regering het besluit om sy inentingsprogram die probleem van werkgewers te maak, terwyl die regering kwytgeskeld is van enige aanspreeklikheid of teenstand daaroor.”

Papenfus sê dit gaan waarskynlik moeilik wees vir die regering om verpligte inenting in te stel, veral nadat isolasie-protokolle verslap is en tussen 60% en 80% van Suid-Afrikaners reeds die virus opgedoen en immuniteit daarteen opgebou het.

Hy waarsku dat indien werkgewers hul werkers deur middel van dwang of ʼn dreigement van afdanking dwing om teen hul sin ingeënt te word, of diegene afdank wat weier om dit te doen, groepgedinge of skadevergoedingseise hul later in die gesig kan staar as sou die howe bepaal dat hul optrede onregmatig en ongrondwetlik was.

Van der Bijl sê Solidariteit staan ook by die beginsel dat ʼn oorhoofse benadering – dat almal by die werkplek ingeënt moet word – onregmatig en onbillik is. Solidariteit is in hierdie stadium betrokke by verskeie hofsake waar uitsluitsel oor die kwessie nog verkry moet word.

Hy sê werkers wie se werkgewers hulle wil dwing om ingeënt te word, kan vra waar die mediese bewyse is dat hulle spesifiek die entstof moet kry, asook watter risiko-ontleding gedoen is om tot hierdie gevolgtrekking te kom.

“Die wet is baie duidelik dat enige medisinale ingryping proporsioneel moet wees tot die risiko-analise.”