Span Suid-Afrika (Foto: TeamSA2020/Twitter)
Beroepsatleet. Dít, sê die oud-atleet LJ van Zyl, is ʼn konsep wat in Suid-Afrikaanse sport omtrent nie bestaan nie.
“As jy nie ʼn persoonlike borg het nie, of jou ouers is byvoorbeeld nie in ʼn posisie om jou loopbaan te finansier nie, is dit amper onmoontlik om die hoogste vlak in sport te bereik.
“Dit voel of ons hele stelsel verkeerd is: Jy word eers beloon nadat jy ʼn fortuin spandeer het aan sport,” sê Van Zyl.
Hy sal weet. Van Zyl is ʼn Suid-Afrikaanse 400 m-hekkiesatleet en is getroud met Irvette van Zyl, die 50 km-wêreldrekordhouer. Irvette was ook deel van Span Suid-Afrika wat aan die Olimpiese Spele in Tokio deelgeneem het. Die egpaar besef al te goed wat nie net die persoonlike prys is om te betaal om sukses te behaal nie, maar ook hoe dit jou sak ruk.
ʼn Herrie het die afgelope week losgebars ná die Suid-Afrikaanse Sportkonfederasie en Olimpiese Komitee (Saskok) aanvanklik aangedui het daar is onsekerheid oor of daar genoeg geld beskikbaar is om Suid-Afrika se medaljewenners by die Spele te vergoed.
Uit ʼn span van sowat 180 atlete wat Suid-Afrika na die Spele gestuur het, het die swemmer Tatjana Schoenmaker ʼn goue en ʼn silwer medalje ingepalm, terwyl die branderplankryer Bianca Buitendag silwer verower het.
Suid-Afrikaanse organisasies en gewone burgers het egter self ingespring en geld ingesamel om die land se medaljewenners te help vergoed.
Kritiek op vertoning onregverdig
Tatjana Schoenmaker was een van die land se uitblinkers. Sy het twee medaljes verower. (Foto: Anton Geyser/SASPA)
Die minister van sport, Nathi Mthethwa, het boonop – om skande by skade te voeg – uitgevaar dat Span Suid-Afrika onderpresteer het en nie behoorlik getransformeer was nie.
Prof. Nana Adom-Aboagye, verbonde aan die Sentrum vir Sportleierskap aan die Universiteit Stellenbosch, sê die kritiek is ongeregverdig. “Dit lyk of mense vergeet wat in die algemene samelewing gebeur, sportlui ook raak. Ons is steeds midde-in ʼn wêreldwye pandemie en op ʼn aangepaste inperkingstyd en daar was tye wat sport nie toegelaat is nie – om nie eens te praat van toegang tot fasiliteite nie.”
Adom-Aboagye sê niemand weet wat individuele sportlui moes opoffer net om in Tokio uit te kom nie. “Die feit dat ons ʼn span kon stuur en medaljes wen, behoort nie gekritiseer te word nie. Mense wat kritiseer, ken nie die onderliggende faktore wat bydrae tot uitkomste nie.”
Veronica van Dyk, die DA se woordvoerder oor sport, kuns en kultuur, sê die span se prestasie vanjaar was nie gelykstaande aan vorige prestasies nie, maar stem saam dat die omstandighede erken moet word waaronder atlete moes oefen en voorberei te midde van die pandemie, inperkingsregulasies en reisbeperkings.
Van Dyk sê Saskok se aanbieding aan die portefeuljekomitee was egter dat Suid-Afrika 13 medaljes by die Spele kon verower.
Sportlui dok self op
Suid-Afrika het eindelik drie medaljes by die Spele verower. (Foto: Geoffroy van der Hasselt/AFP)
Sy meen egter Suid-Afrika se beskikbare begroting vir die Spele was onvoldoende. Die Verenigde Koninkryk het volgens Van Dyk £352 miljoen belê tot die opbou vir die Spele in Tokio en Kanada het $116 miljoen belê vir die Spele in Rio. Hierteenoor het Suid-Afrika R56 miljoen begroot.
“Suid-Afrika is egter nog ʼn ontwikkelende land en kan nie noodwendig oor dieselfde kam as alle ander en veral ontwikkelde lande geskeer word nie. Ander faktore soos die huidige ekonomiese omstandighede en die impak van Covid-19 moet in ag geneem word, maar Suid-Afrika het duidelik oor vier jaar nie voldoende vir die Spele beplan nie.
“Geld wat verlore gegaan het aan staatskaping en korrupsie steel ook geleenthede en kon aangewend word vir sportontwikkeling en ondersteuning van atlete.”
Van Dyk sê die regering neem sport ook nie ernstig op wat finansiering betref nie.
“Sport, kuns en kultuur het slegs ʼn jaarlikse toewysing van R5,6 miljard in die 2021‑’22-boekjaar ontvang, in vergelyking met die regering se voorspelde of geraamde uitgawes van meer as R2 triljoen in dieselfde boekjaar,” sê Van Dyk.
“Die minimum fondse word bewillig vir sportontwikkeling en hopeloos te min vir fasiliteite, afrigters en ondersteunende dienste soos fisioterapie, klassifikasie, tegniese kundigheid en afrigting.”
Hiervoor dok sportlui meestal op.
Ilse Pelser-Roets van die Johannesburg-gimnastieksentrum (JGC) en afrigter van Suid-Afrika se jong superstergimnaste Caitlin Rooskrantz en Naveen Daries, sê om aan ʼn byeenkoms soos die Spele deel te neem, verg enorme opoffering – van atlete, hul gesinne en afrigters.
Hulle oefen meer as 30 ure per week en daar is jare se belegging in onder meer hul oorsese toere, klasgeld en mediese rekeninge.
Pelser-Roets sê dit is moeilik om ʼn kosteberekening te doen, maar dit neem gimnaste naastenby 15 jaar om by die Spele uit te kom. Voeg hierby maandelikse klasgeld, mediese koste, kostuums en grips en dit kos jou maklik tussen R2 000 en R3 000 per maand.
Dan kom die peperduur oorsese toere.
Pelser-Roets sê hulle het die afgelope tien jaar egter baie goeie ondersteuning van Gimnastiek Suid-Afrika gekry en daar is finansiering beskikbaar, veral vir senior gimnaste. “Natuurlik sal ʼn mens altyd meer wil kan doen en meer oorsee sou wou deelneem, maar ons doen die heel beste met wat ons het.”
Dit was Rooskrantz en Davies se eerste Spele. En hulle het geskitter.
“Hulle is twee van die ongelooflikste 19-jariges wat ek ken: Volwasse, vriendelik, gedissiplineerd en uiters hardwerkend. Hoewel Naveen nie so goed op die balk begin het nie, het sy die volgende drie apparate skoon en netjies gedoen met meer moeilikheidsgraad as ooit tevore.
“Caitlin het ʼn persoonlike beste behaal en onder daardie soort druk is dit juis fantasties,” sê Pelser-Roets.
Albei berei nou voor vir die Statebondspele volgende jaar en om vir die Spele in Parys in 2024 te kwalifiseer.
Pelser-Roets sê kritiek op die SA span se sogenaamde onderprestasie by die Spele is hartseer.
“Vir my as afrigter gaan die Olimpiese Spele oor soveel meer as net die medaljes. Ek is ʼn trotse Suid‑Afrikaner en ons is eintlik ʼn baie geïsoleerde land met minder tot ons beskikking. Ek dink as ʼn mens alles in ag neem, vaar ons goed.
“Die proses om te kwalifiseer vir die Spele self, is so moeilik; so net om daar te kan deelneem is ʼn fantastiese prestasie. Ek was in Tokio en ek het gesien hoe Suid-Afrika hul hart en hul siel gegee het.”
thank you for all the love! https://t.co/uVZztsl67n
— Caitlin Rooskrantz (@CaitRooskrantz) July 27, 2021
Geen meer motivering
Van Zyl, deesdae ook ʼn dosent by die Universiteit van Pretoria se departement opvoedkunde, sê dit gaan al hoe moeiliker word om ʼn nuwe generasie jongmense aan te moedig om sport ernstig op te neem – veral as hulle besef dat dit hulle ʼn klomp geld gaan kos.
“Ek het gesien hoeveel talentvolle atlete ons al verloor het en ek is nie verbaas dat ons prestasies al hoe verder agteruitgaan nie.”
Van Zyl beywer hom deesdae daarvoor om atlete aan te moedig – en te help – om voor te berei vir ʼn suksesvolle loopbaan buite sport, omdat dit in weinig gevalle die rekeninge sal kan betaal. Slegs uitgesoekte topsportlui is gelukkig genoeg om deur groot borge finansier te word. “Ek kan op my een hand tel hoeveel atlete persoonlike borge het; dit kos die ouens self ʼn enorme klomp geld.”
Hy meen daar moet van skoolvlak af na belowende atlete omgesien word sodat ʼn poel talent geïdentifiseer en behou kan word.
Die DA se Van Dyk sê ook daar is min aansporing vir atlete aangesien die meeste van hulle hulself tydens opleiding en voorbereiding vir groot kampioenskappe moet finansier. “Voorbereiding is die duurste deel van die proses, want die atleet benodig toegang tot behoorlike oefenfasiliteite, voeding, afrigtingsondersteuning, mediese ondersteuning, sporttoerusting en toegang tot gimnasiums om voor te berei.
“Dus, sonder die steun van die regering in die regte programme wat talentvolle atlete ondersteun, sal ons voortgaan om te daal in prestasie by geleenthede soos die Spele. Baie atlete het ook hul borge weens Covid-19 verloor, wat hul voorbereiding verder benadeel het.
“Van die atlete het so erg gesukkel, dat hulle kospakkies uit die Solidarity Fund moes ontvang.”
Sy sê borgskappe van die private sektor is nodig en daarom moet politiek uit sport en beheerliggame gehou word.
“Die kriteria moet wees om die beste administrateurs en amptenare te kry. Ongelukkig gebeur dit nie altyd nie en word Saskok en die federasies op patronaatskap benader, wat nie noodwendig in die beste belang van die atlete is nie.”
Moenie in afsondering werk
(Argieffoto: pixabay)
Emmarie Prinsloo, hoofafrigter van Kovsie Sport by die Universiteit van die Vrystaat, sê finansiering bly eenmaal ʼn groot gedeelte van sport en dat dit so gou moontlik gepak moet word. Sy sê Suid-Afrika het hope sport- en afrigtingstalent en is ʼn nasie wat sport geesdriftig ondersteun.
“As ons dit kan komplementeer met goeie administrasie, sal Suid-Afrika ʼn voorste land in die wêreld word en bly,” sê Prinsloo.
“Mense skep hul eie ekonomie. Deur in dié silo’s te werk skep individuele sukses, maar pootjie eenheid en algehele sportontwikkeling in die land. Dit is hoekom Suid-Afrika medaljes kan lewer. Die atlete het egter nie deur ʼn beheerliggaam gekom nie, maar het dit basies self gedoen. Dit is hoekom dit nie volhoubaar is nie en dit ʼn gesukkel is om sukses te herhaal.”
Adom-Aboagye sê ook Suid-Afrikaanse sportadministrateurs en sportbeheerliggame moet “ophou om in silo’s te werk” en oop wees vir insette van vakkundiges, akademici, wetenskaplikes en navorsers in die land.
“Daar is ʼn onsamehangendheid tussen ons beleid en wat prakties in sport gebeur. Die fokus is nie meer op die atlete, hul omstandighede en behoeftes nie en tog verwag ons van hulle om op die hoogste vlak te presteer terwyl hulle nie die grondslagsteun het om op voort te bou nie.”
Sy sê daar moet by sportlui vasgestel word presies deur watter uitdagings hulle in die gesig gestaar word – of dit nou op junior of senior vlak is – en dat dit navorsing vereis.
“Die beste oplossings kom van diegene wat geraak word. Ons het ʼn interdissiplinêre benadering nodig om te bepaal wat met die beskikbare hulpbronne gedoen kan word.”
Die weskaap sal moet wegbreek van die huidige SA dan kan mense op meriete hulle land die kaap van goede hoop verteenwoordig en weer ‘n land in Afrika word met trots.
En hoe vinniger, hoe beter.
Werklik? Wat maak die WesKaap so wonderlik?
Dit is die enigste provinsie in SA wat werk. Punt.
Seker maar dat jy nie daar bly nie :-)
Wat ‘n LANG berig, terwyl die bottom line bloot is: as jy wit is in SA, BLY DAN WEG uit sport, want jy WEET jy gaan iewers teleurgestel word omdat jy die “verkeerde” velkleur het.
Saskoc het al die geld in die wereld om vir amptenare en hulle hyulpe te betaal met partyties en feeste en komitees maar niks vir die (veral wit) atlete nie !!
Ons regering begroot net vir hulle eie sakke en hou daarvan om “rasisme” en “transformasie” te skreeu as hulle onder kritiek loop en om hulle eie korrupsie en rasisme te verbloem…
Mthetwa die rassis vriend van Lesmurfi Phoofi
Hoeveel ‘getransformeerde’ atlete sou ‘n reuse finansiële bydrae kon maak? Dit is erg om te dink jy moet jou land op eie koste verteenwoordig, terwyl die politici in weelde leef.
Wat kan jy verwag, Die onbevoegdheid werk af van die ANC onder toe?
Hoekom moet ons, die belastingpligtige, die atlete betaal? Wat kry ons terug in ruil?
Ek kan nie minder omgee nie… Get a real job! Sportmense wil hul miljoene maak voor hul “seisoen” verby is! Whaaahahaha, wat ‘n grap!
Herhaal die geskiedenis homself in SA sport. Ander minister van sport, maar selfde ou storie.
Terloops het Fikile Mbalula toe ooit Sunette Viljoen se medalje bonus vir die Rio olimpiese spele betaal?
Goeie vraag. Nou neuk hy ons paaie op!
In plaas daarvan dat die onbekwame minister van sport Mnr Mthetwa 100 miljard rand spandeer om onbenullige dorpies se name te verander na onbelagrike politieke “helde”, moet hy eeerder daardie fondse aanwend ten bate van SA se atlete.
Jip, sport is nie genoeg getransformeer nie : daar was drie medaljes te veel.
Nathi Mthethwa, transformasie? So Suid Afrika moet nog swakker presteer omdat jy so se? Wat doen die ANC om anderskleurige atlete se loopbaan te bevorder? Absoluut niks, maar kommentaar wil julle lewer. Narre!!
Ons patetiese minister van sport is meer begaan om dorp name te verander. Iemand moet hom dalk bykom en herrinner
As ek vir my kind moet betaal sal ek die vlag toe plak met ‘n tjek :-)
Ek moes ook maar my eie kostes betaal die twee keer wat ek internasionaal deelgeneem het. Die enigste borg wat ek gehad het, was Energade wat vir my ‘n t-hemp en ‘n paar bottels gestuur het. Ek meen, ek is baie dankbaar daarvoor. En ek drink nogsteeds Energade eerder as enige ander ding. Maar ek moes in my dorpie loop en bedel (want net omdat jy ‘n papiertjie met name ophet, beteken nie dis nie bedel nie). Een tannie het tot vir my gese sal sal vir my bid want “karate is van die duiwel af”. Ek het darem R2 van haar buurman gekry so dis oraait.
R40 miljard geblaas op 2010 se sokkertoernooi! Dit kon vir infrastruktuur soos damme betaal het. Nou sit ons met wit olifante, stadions wat onhebbelik duur is om te onderhou.
Soos dit nou gaan in die land sal ons nie eers in die volgende spele deelneem nie. Die korrupsie en plundering sal daarvoor sorg.
Haai nooit rerig? Dankie Maroela baie insiggewend sou dit nooit kon raai
Hoe transformeer mens talent?
SA “prestasies” by Olimpiese Spele is betekenisloos. Sport is nie belangrik nie, dit kan hoogstens as deel van die vermaaklikheidsbedryf gesien word. Hoe vinnig of hoe stadig een of twee lede van die bevolking is, maak glad nie saak nie. Sport is maar aktiwiteite en speletjies waaraan ‘n baie klein groepie deelneem, dit beteken nie iets nie. Dit het ook niks met die swak ‘beeld’ van Suid-Afrika te doen nie en gaan ook nie daardie beeld verander nie. Sport is daar om geniet te word deur deelnemers, niks anders nie.
Pateties !! Maar wat verwag jy van die anc regering en sy sportminister ??
Die vrugte van BBBEE en ‘n rasistiese, kommunistiese ANC.
The DA is always a ‘Johny Come Late’. Where were they during the years these athletes were battling for finances? Nice and quiet; too busy with their own infighting AND playing the race card! Now that there is a a public outcry they suddenly have something to say. I used to vote for them, but that was many, many years ago. They only open their mouths when they can score political points. Same has just happened with their so-called public input request on the spay/neuter issue here in the Western Cape. Their minister denied receiving any coms from SAMAST – despite the petition and subsequent emails. He is a lying sod as proven by the emails and lack of response and final response only when he silence was made public.
DA you suck big time. You don’t give a damn for either our athletes or the suffering caused by dog and cat overpopulation. SHAME ON YOU !!!
Die Kaap sal uitblink in alle afdelings.
Teikenskiet deur die Cape flats.
Naelloop deur die smash and grabs.
Shotput deur die N2 robbers.
Boks deur die spouse abusers.
Ens ens.
En die langafstandatlete sal wegkom met al die medaljes.
Laat almal ongeag kleur op meriete gekies word. Outomaties sal daar meer medalje wenners wees. Jy moet werk, hard werk om ‘n plek te kan verower om Olimpiese kwaliteit te kan bereik. Dis 27 jaar later en daar is steeds ‘n bakleiery oor kwotas. Haal poletiek uit sport uit, dan sal RSA weer presteer