Vingerhoedhuisie op Saldanha gou gesloop

Die Vingerhoedhuisie op Saldanha. (Foto: Facebook)

Inwoners van Saldanhabaai sal binnekort die bekende Vingerhoedhuisie op die hoek van Kamp- en Manitokastraat vaarwel moet roep.

Dié historiese baken op die dorp sal na verwagting vroeër eerder as later gesloop word om plek te maak vir ʼn moderne woonstelblok nadat die Wes-Kaapse afdeling van die Suid-Afrikaanse Erfenishulpbronagentskap vandeesweek die sloping van die bekende struktuur goedgekeur het.

Dít nadat Saldanhabaaiers soos Edwin Dwyer, ʼn omgewingskundige en toergids, hand en tand baklei het vir die behoud van die historiese huisie van meer as 100 jaar oud.

Inwoners van die dorp het egter eers onlangs van die beplande sloping te hore gekom en kennis geneem dat hulle kommentaar daaroor kan indien. Nege kommentare is nietemin binne die wetlike vereiste van 30 dae, wat op 16 Junie 2023 verstryk het, ontvang.

Die Vingerhoedhuisie met sy kenmerkende rietdak is vermoedelik in die vroeë 1900’s deur ene Duncan-familie gebou voordat die Saldanhabaai-hawe en Spoorwegmaatskappy die erf vermoedelik in 1914 bekom het.

Sommige inwoners onthou dat die huisie in ʼn stadium ʼn melkery met twee melkkoeie op die erf was. En in die 1960’s het oom Daantjie Binneman hare in die Vingerhoedhuisie gesny.

Die huis staan tans leeg.

Dwyer sê onderwysers op Saldanha het egter planne gehad om die Vingerhoedhuisie in ʼn leersentrum op die dorp te omskep om die kinders van die strate te hou.

Die Vingerhoedhuisie op Saldanha. (Foto: Facebook)

Sommige Saldanhabaaiers het ook gehoop dat die huisie ingevolge die Wet op Nasionale Erfenishulpbronne beskerm kon word. Dié wet bepaal dat ʼn struktuur of enige gedeelte van ʼn struktuur wat ouer as 60 jaar oud is, as bewaringswaardig beskou moet word.

Maar luidens die erfenis-impakverslag wat ter voorbereiding van die ontwikkeling van die woonstelblok gedoen is, is daar oor die jare soveel strukturele veranderinge aan die sogenaamde Vingerhoedhuisie aangebring dat dit nie meer bewaringswaardig is nie.

Dwyer wil van dié verslag verskil.

Hy sê daar is oor die jare slegs normale instandhoudingswerk gedoen. Die oorspronklike rietdak is in ʼn stadium vervang en die huis se mure is oorgeverf. ʼn Grensmuur en diefwering is ook noodgedwonge aangebring nadat boosdoeners by die huis ingebreek het.

Daar is ook enkele veranderinge aan die binnenshuise versiering aangebring, soos nuwe teëls en kombuiskaste.

“Maar jislaaik, oor die jare loop ʼn vloer mos deur. Dit moet mos in ʼn stadium vervang word.”

Dwyer hou vol dat geen veranderinge aan die huis se struktuur aangebring is nie. “Dit staan nog soos dit die dag gebou is. Daardie huis is oor die 100 jaar oud.”

Hy sê die plaaslike munisipaliteit was van min hulp toe hy inderhaas daar aangeklop het in ʼn poging om die beplande sloping te keer. “Hulle sê ook die huis is nie bewaringswaardig nie.

“Daardie huisie is die enigste van sy soort in hierdie land. Glo vir my, daar is geen ander huis wat só lyk nie.”

Kommer oor ontwikkeling

Die dorpenaars is nie net hartseer dat die huisie nie behoue gaan bly nie, maar is ook nou bekommerd oor die probleme wat gaan kop uitsteek nadat dit gesloop is en met ʼn woonstelgebou vervang word.

Dwyer sê daar is al vantevore ʼn woonstelblok probeer bou maar Saldanha het geweldig baie ondergrondse kalksteen. Groot uitgrawings is gedoen vir ʼn ondergrondse parkeerterrein en pilare is opgerig. Die bouwerk is egter ná enkele maande skielik gestaak omdat die grond glo onstabiel was.

Dit is meer as ʼn jaar later en die bouperseel het sedertdien ʼn seeroog op die dorp geword, sê Dwyer. Hy sê daar is boonop ʼn rioolprobleem in die omgewing. “Die Vingerhoedhuisie is regoor die see waar daar rioolpype loop. Die dreine loop gereeld oor en rou riool loop dan in die see in.

“Ek weet ook nie of die dorp se huidige pypleiding die riool sal kan hanteer nie, omdat dit geïnstalleer is toe die dorp baie klein was en min mense hier gewoon het. Nóg ʼn woonstelblok gaan net nóg meer druk op die stelsel plaas.”