Flip Buys antwoord ope brief oor ‘jammer sê’

Flip Buys, voorsitter van die Solidariteit Beweging, antwoord Surita du Toit rakende haar ope brief aan hom wat vroeër hier verskyn het. Du Toit het geskryf: ‘As jý nie wil jammer sê nie, dan sal ék’.

Buys antwoord:

Flip Buys is die voorsitter van die Solidariteit Beweging. Foto: René Roux.

Beste Surita,

Baie dankie vir jou openhartige skrywe aan my oor die leed van die skreiende armoede onder soveel van ons swart landgenote. Ek deel jou diep en opregte deernis met die armes, al verskil ons deels oor die oorsake en oplossings daarvoor. My artikel oor die redes waarom Afrikaners moeg is om jammer te sê, beteken nie dat die armoede van mense, ongeag ras of kleur, my nie diep raak nie.

Maroela se hoof, Susan Lombaard, het voorgestel dat ek jou ope skrywe aan my openlik antwoord omdat jy onderwerpe aanraak waaroor baie mense in die land dink en praat. Daarom reageer ek graag in die gees van ons groot Afrikaanse denker NP van Wyk Louw, wat gesê het dat die “sirkulasie van gedagtes vir ’n volk net so noodsaaklik is as wat bloedsomloop vir die liggaam is.”

Sonder om jou skrywe te vereenvoudig, sien ek die kern daarvan dat jy opreg glo dat arm swart mense se leed aan apartheid en Afrikaners se optrede te wyte is. Daarby voel jy dat Afrikaners se betreklike voorspoed die erfenis is van die bevoorregting van apartheid. Dis my beste probeerslag om jou siening kortliks saam te vat.

Armoede-oorsprong

Die debat in Suid-Afrika is so vertroebel, dat ek eers met ’n globale oorsig oor die vraagstuk waaroor ons praat, wil kom voordat ek by Suid-Afrika en jammer sê uitkom.

Ek het aan die begin reeds gesê dat ek jou deernis met die armes deel. Daarteenoor voel ek dat jou ontleding van die oorsprong (Afrikaners en apartheid), en oplossings (langdurige regstelling en jammer sê) ongelukkig op ’n growwe vereenvoudiging van die saak berus, en nie tot oplossings vir armoede sal bydra nie.

Kom ek verduidelik kortliks wat ek bedoel, deur na my gunsteling go to-denker, die swart Amerikaanse ekonoom prof. Thomas Sowell te verwys. Net soos ek en jy, het hy ’n besondere deernis met arm gemeenskappe. Verskoon sy taamlik snydende verwysings na linkses, maar hy gee soveel om vir die armes dat hy soms sy geduld verloor met politici wat hulle (dalk vir selfsugtige politieke redes?) in armoede vaskluister. Ek het hom juis gekies omdat swartmense in die VSA eers in die sestigs volle burgerregte gekry het, en dat ons belangrike lesse by hulle kan leer.

Prof. Sowell begin by die begin: “What do the poor most need? They need to stop being poor. And how can that be done, on a mass scale, except by an economy that creates vastly more wealth? Yet the political left has long had a remarkable lack of interest in how wealth is created. They think that wealth exists somehow and the only interesting question is how to redistribute it. These kinds of leftists concentrate on inequalities that can be dealt with by turning money and power over to people like themselves.” (Nou ja, ek het jou gewaarsku dat prof. Sowell reguit praat.)

Dit is verstaanbaar dat ons in Suid-Afrika met sy duidelike verskille tussen ryk en arm groepe, maklik tot die gevolgtrekking kom dat wit mense die oorsaak van swart armoede is, en dat Afrikaners se groter voorspoed uit bevoordeling spruit. Dit is immers die meesterverhaal wat ons nou al vir twee dekades op skool, in die media en van politieke- en ander leiers hoor. Maar armoede is ’n historiese en wêreldwye verskynsel, wat nie net in apartheid Suid-Afrika voorgekom het nie. Kom ons luister weer na Prof Sowell: “There’s no explanation needed for poverty. The species lived in poverty for centuries. So what you really need to know is what are the things that enable some countries, and some groups within countries, to be prosperous.”

Blaampolitiek

Sowell is skerp krities oor die blaam- en skuldpolitiek wat in die VSA – nes in Suid-Afrika – baie gewild is. Hiermee bedoel ek dat een groep die ander vir hul probleme blameer, en dat die ander groep skuld aanvaar. Dit bring immers politieke oplossings (herverkiesing) vir politici, hoewel dit ongelukkig nie tot ekonomiese oplossings vir arm mense lei nie. Die rede is dat beide die oorsake en oplossings hierdeur buite die bereik van die armes gestel word, wat hulle natuurlik dan ontmagtig om daaruit te ontsnap.

Daarom sê Sowell: “There are few talents more richly rewarded with both wealth and power in countries around the world, than the ability to convince poor people that their problems are caused by other people who are economically more successful.”

Maar voordat jy dink ek haak net by een denker vas, wil ek graag vir Coleman Hughes, ’n ander swart denker laat saampraat. Die rede is dat hy in sy studie, “Black American Culture and the Racial wealth gap”, belangrike vraagstukke aanroer waarmee ons ook worstel. Hy het bekend geword omdat hy vir wit liberales gesê het dat “niemand hom sonder sy toestemming ’n slagoffer moet maak nie”.

In sy studie bevind hy, onder meer, “I do not know of a single instance in which an underachieving ethnic minority rose to economic prominence by asking the government for cash transfers, preferential policies in education and employment, or apologies for past injustices.”

Surita, net soos Sowell, lê Hughes se belang vir my daarin dat hulle in oplossings vir armoede belangstel, en nie vashaak by die vraag oor wie se skuld dit was nie. Hy sê betekenisvol dat welvaart geskep word: “The wealth of modern nations was not plundered; it was, and continues to be created.”

’n Laaste woordjie oor die vergelyking van Amerika en Suid-Afrika. Die VSA met sy magtige ekonomie en omtrent 90% rykes kon dit nie regkry om die 10% armes op te hef nie. Tog word die 10% “rykes” in Suid-Afrika heeltyd beskuldig vir die armoede van die 90%.

Suid-Afrika

Kom ons keer terug na Suid-Afrika, want ek kan my indink dat jy al ongeduldig is omdat jy wonder of ek die verlede se aandeel in swart armoede gaan probeer verswyg. Dit is so dat apartheid swart mense benadeel het, net soos Britse Kolonialisme Afrikaners verarm en verdruk het. ’n Mens hoef net te dink aan die perke op swart mense se eiendomsreg in “wit” gebiede, al was daar in swart gebiede tradisioneel óók nie eiendomsreg nie. Daarby was ons voorouers, soos bykans elke ander gemeenskap in die geskiedenis, vol vooroordele teen ander gemeenskappe. Die morele verskuiwing onder wit mense het hier ’n dekade of selfs twee langer as in ander Westerse state geneem omdat die omstandighede soveel verskil het.

Suid-Afrika is kunsmatig deur die Britte geskep ná die onderwerping van al die gemeenskappe in die land. Ons is deel van Afrika, en deel benewens die wonderlike dinge van ons kontinent – ook al die struikelblokke vir ontwikkeling wat ons vasteland al eeue kniehalter. Dit is faktore soos ’n gebrek aan eiendomsreg, die lae status van vroue, gesinsverbrokkeling, hoë bevolkingsaanwas, ’n swak kultuur van ondernemerskap, en ’n wankelrige regsorde.

Oplossing

Die les van die geskiedenis is dat armoede net opgelos kan word met ekonomiese ontwikkeling deur mense wat verantwoordelikheid vir hul eie opheffing vat. Jare se jammer sê help party mense miskien beter voel, maar help nie die armes nie. Ongeag die foute van apartheid, het die land in 1994 oor ’n moderne infrastruktuur beskik wat die grondslag kon lê vir vinnige swart ontwikkeling. Lande soos Singapoer, Suid-Korea, China en Indië sou wat wou gee vir so platform vir groei. Ten spyte van die gebrek daaraan het net China en Indië in sowat 25 jaar, meer as 750 miljoen mense uit armoede ontwikkel.

Ter afsluiting, Surita, gemeenskappe wat suksesvol ontwikkel het, het ophou vra: “Wié het dit aan ons gedoen en wát moet ons nou aan hulle doen?”. Hulle het eerder gevra: “Wat het óns verkeerd gedoen en wat moet ons nou reg doen”.

Laat ons dus eerder saamwerk aan die toekoms, as om met mekaar te stry oor die verlede. Kom drink gerus ’n koppie koffie as jy saam oor praktiese saamwerkprojekte wil praat.

Groete,
Flip Buys