Afrikaans op universiteit – ‘Kom ons trek ’n streep!’

Universiteit Stellenbosch. (Foto: Facebook)

Die onthulling verlede week dat Afrikaanssprekende inwoners van sekere koshuise aan die Universiteit Stellenbosch (US) verbied word om Afrikaans met mekaar te praat het soos ’n bom ontplof. Verskeie kommentators (onder wie die uwe) het skerp gereageer, net soos talle briefskrywers in die koerante.

In die aanvanklike berigte is gewag gemaak van twee koshuise. Ná ’n buitengewoon flou reaksie van die universiteit (dat dit nie beleid is nie en dat geen klagte ontvang is nie) het geblyk dat die praktyk veel wyer en in heelparty koshuise voorkom.

Dit gaan gepaard met ’n nuwe taalbeleid wat die universiteit voorstel en wat sonder twyfel aanvaar sal word. Die bietjie Afrikaans wat nog in lesings oorgebly het, sal dan so te sê heeltemal verdwyn: Die US sal vir alle praktiese doeleindes sy naam amptelik na Stellenbosch University kan verander.

Die vraag is: Is dit erg? Wat is verkeerd met ’n Engelstalige SU waar Afrikaans net ’n effense versiersel is?

Die opvoedkundige prof. Jonathan Jansen, ’n gewese rektor van die Universiteit van die Vrystaat – wat self ’n groot rol in die verengelsing van dié gewese Afrikaanse instelling gespeel het – het in ’n artikel op LitNet ’n rede vir die bohaai aangevoer:

“I have come to the conclusion that at root, the struggle of the taalstryders is the difficulty of accepting the loss of power. When you have been dominant for so long in politics, economics and culture, it is really difficult to settle into a democratic order where you no longer call the shots. Afrikaans, make no mistake, is being wielded by the few as a form of cultural power when almost all other kinds of power have slipped from their grasp. Here is the unpleasant reality: cultural power and racial power often walk hand in hand when it comes to conservative Afrikaans speakers.”

Met ander woorde, as jy wil veg vir die behoud van Afrikaans as onderrigtaal op Stellenbosch of elders, hunker jy terug na Afrikaner-baasskap en apartheid.

Jansen is seker nie hééltemal verkeerd nie; ek weet persoonlik van verskeie individue vir wie sy waarneming waar is. Maar ’n oorweldigende meerderheid van die Afrikaners wéét – al is dit dikwels eerder tussen hul ore as in hul hart – dat apartheid en Afrikaner-oorheersing verbý is en dat dit nie weer terugkom nie.

Jansen se bitterbek-waarneming illustreer ’n fundamentele foutlyn in die Suid-Afrikaanse taalpolitieke debat: Verreweg die oogrote meerderheid van dié wat ’n behoorlike plek vir Afrikaans in die onderwys wil behou, doen dit op akademiese en rasionele gronde. Wat mense soos Jansen egter hóór, is ideologiese emosie.

Is Jansen en dié wat soos hy dink, moedswillig? Of word hul houding dalk self deur ideologiese emosie – ’n afkeer van die gewese Afrikaner-apartheidsdrywers – bepaal?

Kom ons kyk na die rasionele gronde vir die behoud van ’n vaste plek vir Afrikaans.

Enige taal word op vyf vlakke gebesig: Tuis, waar taaloordrag van ouers na kinders plaasvind; in die kuns; wetenskap en onderrig; in die ekonomie; en op owerheidsvlak. Taal moet nút hê.

Soos Jaap Steyn dit stel: “Die geskiedenis leer dat, hoe minder funksies ’n taal het, hoe kleiner is sy oorlewingskans (tensy ’n heeltemal afgesonderde groep die taal gebruik). Wanneer ’n taal sy vernaamste lae funksie – die taal van die huisgesin – verloor het, is die moontlikheid op oorlewing bitter skraal, al herwin hy later die hoër funksies.”

Die Duitse taalteoretikus prof. Hans-Jürgen Sasse wys in een van sy studies daarop dat wanneer mense hul eie taal as minderwaardig teenoor die dominante taal beskou, hulle ophou om dit te praat. As ’n taal sy prestige verloor, is daar slegs één pad – bergafwaarts.

Só het talle kleiner tale al gesterf. En dis nie onmoontlik dat dieselfde met Afrikaans kan gebeur nie, al sou dit ’n pynlike en uitgerekte affêre wees.

Maar is dit erg as Afrikaans sterf?

Kom ons bly maar by die kwessie van onderwys, veral op tersiêre vlak. Daar is wêreldwyd letterlik honderde akademiese studies wat die waarde van moedertaalonderwys op alle vlakke onomstootlik bewys.

In Suid-Afrika het die taalkundige prof. Vic Webb die prestasie vergelyk van eerstejaarstudente wat aan verskeie fakulteite in 1999 aan die Universiteit van Pretoria in hul moedertaal gestudeer het met dié wat in ’n tweede of derde taal gestudeer het. Hy het bevind dat laasgenoemdes minstens 10% swakker as eersgenoemdes gevaar het.

Geeneen van dié studies berus op Afrikanernasionalistiese emosies of woede oor die verlies van mag nie. Hulle is almal akademies, rasioneel en nugter.

Maar dit gaan verder: Die Frans-Kanadese taalsosioloog Jean Laponce het in sy vergelykende studie van Kanada, België, die Sowjetunie en ander Oos-Europese lande bevind dat “… a bilingual school and university system generally has only the appearance of equality. Even when it is balanced at the level of courses it is in fact unbalanced in favour of the dominant language, which dominates the environment outside the school. Bilingualism in education is thus generally a bilingualism of transition, which in the long run facilitates linguistic assimilation.”

Laponce se waarneming word bevestig deur die taalsituasie aan Suid-Afrikaanse universiteite. Die verengelsingsproses van die meeste Afrikaanse kampusse – die ou Randse Afrikaanse Universiteit, Pretoria, Bloemfontein, Stellenbosch – het geleidelik en via tweetaligheid gebeur.

Universiteit Stellenbosch. (Foto: Facebook)

Van die residensiële kampusse is dit net Potchefstroom wat nog Afrikaans is. En al moet ’n mens nie noodwendig te pessimisties wees nie, is dit nietemin ’n feit dat die druk om te verengels ook dáár aan die opbou is.

Wat oorbly, is wat ek wil noem die Koster-opsie. Die koerante het die afgelope weke groot aandag gegee aan die wyse waarop die inwoners van Koster en Swartruggens die ineenstorting van watervoorsiening in hul munisipaliteit (deur die ANC oorheers en dús volkome onbekwaam en korrup) self oorgeneem en reggeruk het.

Ons kan en moet veg dat Potch Afrikaans bly. Maar daarnaas het Solidariteit met sy private Afrikaanse universiteit Akademia en tegniese kollege Sol-Tech die rigting aangedui.

Natuurlik gaan dit óók oor die oorlewing van die Afrikanervolk. Sonder ons taal kan ons volk nie voortbestaan nie.

Maar dit gaan ook oor die belange van die Afrikaanssprekende bruines. Dit gaan ook oor die nugter belange van ons kinders, wie se opvoeding bewysbaar die beste deur opleiding in hul moedertaal geskied.

Uiteindelik gaan dit ook oor menseregte. In sy dolle gejaag om die ANC terwille te wees, is die Stellenbosch University duidelik bereid om menseregte te vertrap.

Kom ons trek ’n streep in die sand. Tot hiertoe en nie verder nie!