Deur David Ansara
Argieffoto bloot ter illustrasie. (Foto: SAPD/Twitter)
In politieke teorie is daar baie mededingende opvattings oor die rol van die staat. In die klassieke liberale tradisie is die mees basiese funksie van regering om die regte en vryhede van burgers te beskerm en te handhaaf.
Die staat is nodig om die oppergesag van die reg te handhaaf, kontrakte af te dwing en private eiendomsreg te verseker. Die staat is ook getaak om misdadigheid te voorkom en die veiligheid van die persoon te verdedig. Die regering moet sy aansienlike mag gebruik om “die vrede te bewaar” en individue in staat te stel om te floreer.
Die realiteit in Suid-Afrika is egter dat die regering versuim om selfs sy mees basiese pligte teenoor burgers na te kom. Die mees ooglopende vergestalting van hierdie mislukking is Suid-Afrika se hoë vlakke van geweldsmisdaad.
Volgens die vierde kwartaal in 2023 se data van die SAPD word gemiddeld 86 mense elke dag vermoor (van wie drie kinders is) en word daar elke dag 136 verkragtingsake aangemeld.
Hierdie getalle weerspieël slegs aangemelde misdade.
Namate ontnugtering met die polisie toeneem, raak moeë slagoffers minder geneig om misdade wat teen hulle gepleeg is, aan te meld. Die strafregstelsel is toenemend onbevoeg om suksesvolle skuldigbevindings teen beweerde misdadigers te verseker. In 2023 was daar ʼn skamele 8% skuldigbevindingsyfer, meestal weens die onvermoë van die polisie om sy algehele speur- en forensiese vermoëns te handhaaf. Korrupsie is algemeen in die polisie, en baie saakdossiere word gemaak om te “verdwyn”.
Die Nasionale Vervolgingsgesag (NVG) is onderbeman en nie in staat om die meeste sake suksesvol te vervolg nie weens onvoldoende bewyse, politieke inmenging of ʼn gebrek aan beskikbare aanklaers. Misdadigers word ook slimmer en meer georganiseerd. Kriminele sindikate hou die mynbou- en konstruksiebedrywe tot losprys, terwyl swaargewapende bendes vragmotors op die nasionale hoofweë aanval en plunder of koperkabels van kritieke infrastruktuur steel. Senior speurders en getuies word vermoor, en aanklaers word geïntimideer.
Suid-Afrika se lang, poreuse grens maak dit moeilik om te beheer wie die land binnekom. Dit maak die land kwesbaar vir multinasionale georganiseerde misdaad. Volgens die Global Initiative Against Transnational Crime beklee Suid-Afrika nou die sewende plek in sy Global Organised Crime Index 2023 (12 plekke hoër vanaf 19de in 2021).
In ʼn gewelddadige samelewing soos Suid-Afrika sou jy verwag dat die regering die bou van bykomende tronke prioritiseer om die groeiende aantal oortreders te huisves. Trouens, ons tronke is gemiddeld 40% oor kapasiteit.
Terwyl misdadigers verdien om gestraf te word vir hul misdade, is hierdie oorvol toestande ondraaglik in ʼn ordentlike samelewing, waar gewelddadige misdadigers vrylik meng met diegene wat vir geringe oortredings aangehou word. Veroordeeldes, as ondergeskiktes van die staat, is geregtig op basiese beskerming teen die ongelooflike geweld wat hulle dikwels toegedien word deur die reeksverkragters en -moordenaars wat hul tronkselle deel.
Boonop is talle mense in die tronk deur die polisie opgesluit ten spyte daarvan dat hulle nie formeel van enige misdade aangekla is nie. Te arm om borg te betaal, bly hulle in die wettige vagevuur vasgevang totdat hul saak voor ons oorlaaide howe aangehoor kan word.
Die paradoks is dat aangesien die Suid-Afrikaanse regering nie daarin slaag om die geweldsmisdaad-epidemie te hanteer nie, dit terselfdertyd die omvang van wat “misdaad” beteken, uitbrei en sodoende ons private lewens en besighede kriminaliseer in ʼn desperate poging om die voorgee van staatsgesag te bewaar.
Dit maak die lewe nog moeiliker vir eerlike, hardwerkende burgers wat reeds sukkel om in ʼn stadiger ekonomie oor die weg te kom. Intussen funksioneer die werklike gewelddadige misdadigers straffeloos.
Dit is hierdie paradoks wat die Vryemarkstigting genoop het om die Artikel 12-inisiatief te begin – so genoem met verwysing na artikel 12 van die Grondwet, wat die vryheid en sekuriteit van die persoon verskans. Hierdie bepaling erken jou onvervreembare reg om beskerm te word teen geweld wat óf deur die staat self óf deur ander rolspelers in die samelewing gepleeg word.
Verkiesingsagenda
Dit lyk asof burgers gevoelloos geraak het vir die land se chroniese hoë vlakke van geweld. Die Artikel 12-inisiatief beoog dus om geweldsmisdaad stewig op die verkiesingsagenda te plaas in die aanloop tot die algemene verkiesing op 29 Mei.
Die inisiatief poog ook om die dringende behoefte aan dekriminalisering van sekere wetgewing uit te lig om die ekonomie te bevry van onnodige reëls en regulasies wat wetsgehoorsame burgers straf terwyl ernstige gewelddadige oortreders skotvry daarvan afkom.
Vir hierdie doel het die Artikel 12-inisiatief onlangs sy kriminaliseringsindeks bekendgestel. Die indeks is nog in sy vroeë stadiums van ontwikkeling, maar sal mettertyd die omvang van die onnodige kriminalisering wat in ons statutêre, regulatoriese en geregtelike reg bestaan, omvattend kwantifiseer.
Daar is baie gevalle van staatsoorreik in die indeks uitgelig. Byvoorbeeld, as jy ʼn toeristevervoerdiens bedryf sonder akkreditasie deur die Nasionale Openbare Vervoerreguleerder, kan jy tot twee jaar tronkstraf of ʼn boete van R100 000 opgelê word. ʼn Groothandelaar kan met tot R100 000 beboet word omdat hy nie ʼn tabakproduk op die voorgeskrewe wyse vertoon nie.
Dit is maar twee van die buitensporige en ongeregverdigde reëls wat ekonomiese groei belemmer en werkloosheid vererger, wat die Artikel 12-inisiatief poog om uit te lig.
Dit is tyd dat politici geweldsmisdaad ernstiger opneem deur aansienlike hulpbronne en politieke wil te belê om ons gebroke strafregstelsel reg te stel. Terselfdertyd moet hulle wegdoen met die slegte wette wat gewone mense straf vir dade wat nie in die eerste plek as misdade geklassifiseer behoort te word nie.
- David Ansara is hoof- uitvoerende beampte van die Vryemarkstigting.
Nog ‘n voorbeeld is dat slegs 300 iets uit 12000 vissers se lisensies goedgekeur is en die regering deur hulle swak dienslewering en talle ander mislukkings SELF nie net lustig misdadigheid aanwakker nie maar dikwels selfs onwettig optree (waar in hierdie voorbeeld die regering wetlik verplig is om binne sekere tyd lisensies goed of af te keur)