Deur Daniel van der Merwe
(Foto: pixabay)
Vergeet van al die geraas van politieke of rasse-inmenging – die onlangs gepubliseerde voorgestelde teikens vir billike indiensneming is eenvoudig onprakties.
Die jaar 2023 dien as bewys van die beproewinge wat privaat sake-eienaars al verduur het. Geteister deur die dubbele nagmerries van onophoudelike beurtkrag en ʼn minder-as-ideale-ekonomie, verder vererger deur ʼn omstrede nasionale minimumloonaanpassing, word die veerkragtigheid van Suid-Afrikaanse klein-, medium- en mikro-ondernemings (KMMO’s) swaar getoets.
Die nuutopgestelde teikens vir billike indiensneming wek net verdere onrus. Dié teikens is met ʼn herrie begroet – nie net vir hul praktiese implikasies nie, maar hoofsaaklik vir die vermeende inbraak van die regering in die private sektor se domein.
Vir duidelikheid – die doel van hierdie teikens is niks nuuts nie. Hulle poog om ongelykhede in arbeidsmag reg te stel en so die land se demografiese diversiteit te weerspieël. Groot ondernemings is al vir ʼn geruime tyd verplig om diensbillikheidsplanne te verskaf om sulke transformasie in hul werkplekke te bewerkstellig. Die onlangse ongelukkigheid spruit uit die wysigings aan die Wet op Gelyke Indiensneming, wat die minister van arbeid alleenmag verleen om hierdie teikens te stel en af te dwing.
Baie sien dit as ʼn stappie te ver en ʼn skending van vryemarkbeginsels deur die staat wat inmeng met die interne funksies van private besighede. Kritici voer aan dat die oortreding van artikel 15A van die Wysigingswet op Gelyke Indiensneming – wat die minister die omvattende magte gee om sakebedrywighede te dikteer – in stryd is met die gees van ʼn vryemark-ekonomie.
Kommer lê ook in die regsdomein, veral in die interpretasie en praktiese uitvoerbaarheid van die voorgestelde teikens. Sommige teikenpersentasies maak nie eers 100% op nie, wat verwarring en moontlike wetlike slaggate skep. Die teikens se uitvoerbaarheid word ook bevraagteken wanneer “breukdele” van ʼn persoon geïmpliseer word.
Boonop word werkgewers angstig gemaak oor die gevolge van versuim om hierdie teikens na die vyfjaartydperk te haal. Sou dit lei tot gedwonge aflegging van sekere demografiese groepe om nuwe teikens te bereik? Of sal die besighede boetes op boetes in die gesig staar?
Hierdie navrae dui op artikel 42 van die Wysigingswet op Gelyke Indiensneming, wat moontlike regverdigings uiteensit om nie aan die teikens te voldoen nie. Hoe hierdie regverdigings deur die departement en die Arbeidshof beskou en afgedwing word, bly egter ʼn groot bron van kommer.
Boonop loop ondernemings die risiko om belet te word om sake met die staat te doen as hulle ʼn nadelige toekenning by die Kommissie vir Versoening, Bemiddeling en Arbitrasie (KVBA) ontvang. Dit kan voorkom as gevolg van onbillike diskriminasie of versuim om die minimumloon te betaal, wat vrae laat ontstaan oor werkgewers se reg op regshulp.
Na verwagting het regsuitdagings na vore gekom as gevolg van die omstrede aard van hierdie voorgestelde teikens en potensiële skendings van Grondwetlik verskanste regte. Vrae oor die minister se mag om die teikens voor die Wysigingswet se promulgering te publiseer, voeg nog ʼn laag tot die debat.
Daar is ook bewerings van werkgewers wat dit oorweeg om hul besighede in kleiner entiteite te verdeel om hierdie verpligtinge te omseil. Die praktiese aard en wettigheid van so ʼn benadering, en die departement se standpunt daaroor, is nog onduidelik.
Die kwessie van konsultasie, of gebrek daaraan, met die betrokke sektore is nog ʼn kritieke bekommernis. CEO, ʼn toonaangewende werkgewersorganisasie, berig dat hy uit die Kommissie vir Billike Indiensneming se konsultasies gelaat is, wat vrae laat oor die wettigheid en inklusiwiteit van die konsultasieproses.
In ʼn ekonomie midde ʼn oorlewingstryd, moet die regering se fokus waarskynlik daarop wees om groei te bevorder, werk te skep en die verlammende werkloosheidskrisis aan te pak.
Alhoewel transformasie ʼn noodsaaklikheid bly, moet dit nie ten koste van groei en sakemoraal geskied nie. Die regering moet oorweeg of sy inmenging dalk die einste probleme wat hy probeer oplos, vererger.
- Daniel van der Merwe is ʼn Nasionale Kollektiewe Bedinging Koördineerder by CEO SA.
Die anc is nie gepla oor die welstand van sa nie hulle is bekommerd oor hulle oorlewing na 2024 en wat is die enigste manier vir hulle om te oorleef, speel die raskaart.
Ek kan verstaan dat wit mense kwaai werk gaan verloor deur dié wet want dis seker maar deel van die ewige “straf” vir apartheid. Maar hoekom teen kleurlinge en indiërs ook diskrimineer? Hulle was dan ook slagoffers van apartheid en baie van hulle was ook in die struggle teen apartheid. Was al Jessie Duarte, Alan Boezak, Jay Naidoo en Ahmed Kathreda se stryd vir ‘n “non-racial” SA dan verniet?