Dr. Pieter Groenewald, VF Plus-leier (Foto: VF Plus)
Wat gaan ʼn Veelpartyhandves-party doen wanneer die ANC hom ná die algemene verkiesing van 2024 nader om ʼn koalisie te vorm?
Hierdie vraag beleër ongetwyfeld reeds die gedagtes van prominente politici van onder andere die DA, IVP, en VF+. Om so ʼn ooreenkoms aan te gaan, sou eerstens die gelyknamige Veelpartyhandves oortree, maar politieke beloftes was nog nooit werklik bindend nie.
ʼn Veelpartyhandves-party sal nie hierdie aanbod oorweeg omdat hulle so ʼn koalisie begeer nie, maar omdat hulle onder die wanindruk verkeer dat so ʼn koalisie die “beter alternatief” is vir die ANC wat ʼn ooreenkoms met die EFF sluit of nou, die MK Party van Jacob Zuma.
Die realiteit wat hulle nog nie waardeer nie, is dat geen Veelpartyhandves-party waarskynlik lank in ʼn koalisie met die ANC sal bly nie, wat beteken dat die ANC in elk geval uiteindelik by die EFF of MK sal eindig – tensy daar kleiner, algemeen pro-ANC-partye (soos GOOD of die ATM) is wat dit oor die streep kan kry.
Geen opregte Veelpartyhandves-party sal die ANC van korrupsie kan hervorm nie, en hulle sal nie lank genoeg wil vashou om kiesers toe te laat om ANC-korrupsie met hul nuwe vennote in die regering te assosieer nie.
Vertroue en aanbod
Ek het al voorheen aangevoer dat as die DA of enige ander Veelpartyhandves-party die EFF of MK van die magshefbome wil weghou, hulle ná die verkiesing ʼn “vertroue en aanbod”-ooreenkoms met die ANC moet aangaan.
Verkiesingsbaniere in die Tshwane-metro. (Foto: Elisma van der Watt)
Kortliks beteken dit dat die opposisieparty twee dinge sal doen: hy sal die ANC ondersteun in vertrouestemme, en hy sal die ANC se jaarlikse begrotings goedkeur. Maar dit sal nie ʼn koalisie aangaan nie, en dit sal nie deel van die regering word nie, wat beteken dat dit steeds sy opposisie-rol sal vervul.
“Vertroue en aanbod” is kompleks, maar dit is beter as om in die bed te klim met ʼn onherstelbaar besoedelde party. Die ANC sal korrup bly, en daardie korrupsie sal reflekteer op die nuwe koalisievennoot, of hy nou aan die korrupte aktiwiteite deelneem of nie.
Die koalisievennoot sal ook in die meeste gevalle gedwing word om die ANC se beleid te ondersteun. ʼn VF+-minister van justisie in ʼn ANC-meerderheidskabinet sal byvoorbeeld geen ander keuse hê as om die ANC se haatspraakwetgewing te verdedig (en af te dwing), ongeag die feit dat die VF+ dit in die Parlement teëgestaan het nie.
“Vertroue en aanbod” is eenvoudig en onomwonde die beter alternatief vir koalisie.
Voorwaardes
Maar “vertroue en aanbod” bly die beste van slegte opsies. Die ideaal is dat die Veelpartyhandves ʼn meerderheid in 2024 verseker, of dat hy in staat is om te regeer met kleiner, histories pro-ANC-partye wat nie die ANC self, die EFF of MK is nie.
Maar as ʼn Veelpartyhandves-party die verkeerde keuse maak en in ʼn groot koalisie met die ANC gaan – wat nie onwaarskynlik is nie – moet dit voorwaardes stel.
‘n Amptenaar van die OVK registreer ‘n kieser by ‘n stemlokaal. (Foto: RAJESH JANTILAL / AFP)
In die vroeë 2000’s, terwyl die Nuwe Nasionale Party (NNP) en die ANC saamgesmelt het, het die NNP ook voorwaardes gestel – maar dit was “na-voorwaardes” wat oënskynlik op die samesmelting sou volg. NNP-lede is hoë regeringsamptenare en verskeie partymeganismes beloof om beleidsgeskille op te los.
Nodeloos om te sê, die ANC het aanhou belowe dat hulle “uiteindelik” daarby sal uitkom, maar het dit nooit gedoen nie. Die ANC het die NNP geheilig omdat laasgenoemde naïef was en geglo het dat die ANC ʼn eerlike politieke akteur is.
Federalisme
Die Veelpartyhandves-party moet ten minste twee ware voorwaardes stel – wat beteken die voorwaarde moet nagekom word voordat die koalisie formeel begin.
Die eerste is die onmiddellike verwydering van gespesifiseerde (in ʼn baie, baie lang lys), korrupte en ideologies gekompromitteerde individue uit alle sfere van die regering. Die tweede, en belangriker voorwaarde, is die federalisering van die Suid-Afrikaanse staat.
Nou is Suid-Afrika grondwetlik reeds ʼn (gebrekkige) federasie, maar dit word regeer asof dit ʼn eenheidstaat is.
Die nasionale uitslagsentrum tydens die 2019-algemene verkiesing. (Foto: OVK)
Die beste plek om te begin (binne enkele ure nadat die Verkiesingskommissie die uitslag van die stemming bevestig het) is dat die minister van polisie polisiëringsmagte onmiddellik na die provinsies en munisipaliteite “afwentel”. Die “federale” aspek kom in waar die minister dit duidelik in die opdrag stel dat die afwenteling slegs herroepbaar sou wees op versoek van die onderskeie provinsiale wetgewers of munisipale raad.
Die minister van vervoer kan dieselfde doen met betrekking tot die bestuur van ons sleutelhawens, spoorweë en snelweë. Albei hierdie mandate moet uit die Nasionale Inkomstefonds gefinansier word, terwyl die tesourie onmiddellik met ʼn proses begin om die provinsiale regerings by die bepaling en administrasie van die belastingstelsel te betrek.
ʼn Streng parlementêre agenda, insluitend wetsontwerpe wat arbeidsverhoudinge hoofsaaklik aan provinsies en munisipaliteite toeken, moet ook vinnig volg (miskien binne ʼn vasgestelde tydraamwerk van 100 dae). Indien dit nie nagekom word nie, sal die Veelpartyhandves-party die koalisie onmiddellik ontbind. Van kardinale belang, geen uitbreidings aan die tydraamwerk moet moontlik wees nie, anders is ons terug waar die NNP was.
Dit sou neerkom op ʼn “gespierde afwenteling” wat ʼn gees van ware federalisme kan inskerp.
Die antwoord is “nee”
Dit is maklik genoeg om vir die Veelpartyhandves-party te sê om “net nee te sê” vir ʼn ANC-voorstel vir ʼn koalisie. Die werklikheid is dat die publisiteitsbestuurders in hierdie organisasies waarskynlik verstaan dat die sentrum-linkse rubriekskrywers wat in Sandton en Bishopscourt woon, skerp kritiek op hulle sal loslaat as hulle nie dié hand van vriendskap aanvaar wat aangebied word deur die sogenaamde “reformistiese” faksie van die ANC nie.
Martin van Staden (Foto: Verskaf)
Die beste pad is om ʼn stel redelike voorwaardes ter tafel te lê wat Suid-Afrika wesenlik ten goede sal verander as dit aanvaar word, maar wat die ANC waarskynlik sal verwerp. Wat dan as die ANC nie in hierdie voorwaardes belangstel nie?
Die Veelpartyhandes-party moet – en kan – dan met sy kop omhoog na die opposisiebanke terugkeer. Onder sulke omstandighede sou dit die ANC wees wat “nee” gesê het.
Om duidelik te wees, wil ek hê die ANC moet die voorwaardes aanvaar, want as dit wel gebeur, sal die koste van die groot koalisie minder wees as die onmiddellike voordeel van aansienlike politieke desentralisasie. Maar terwyl ons kan en moet droom, moet ons bewussyn van wat haalbaar is uiteindelik ons gedrag beheer.
Dankie Martin.Jou artikel is interesant en gee rede tot nadenke.
Ons is nou maar eers by stap een wat ons “die mens wik” kan noem, maar stap twee het geen mens beheer oor nie. Proaktiewe beplanning help ons op hierdie staduim niks, hoewel dit deel is van die menslike natuur, om homself te probeer red. Ek het simpatie, daarmee , omdat foute maak en verkeerde besluit ons al ernstig ontnugter het. Die gebeure in die verlede en dit wat nou gebeur is nie toevallig nie. Dit moet ons GLO. Die toekoms was nog nooit vir ons bedoel, behalwe GELOOF vir beter besluit nie.
@ Jack jy is reg. “dis my poging tot nadenke”