813 dae onskuldig agter tralies; nou moet minister betaal

(Argieffoto: SA Polisie)

Deur Tania Broughton, GroundUp

ʼn Man wat ʼn kaper doodgeskiet het, het meer as twee jaar onnodig agter tralies gesit omdat die polisie getuienis weerhou het dat die man uit noodweer opgetree het.

Waarnemende regter Irene de Vos het die minister van polisie vandeesweek in die Johannesburgse hooggeregshof beveel om Ntokozo Patrick Xulu altesame R2,6 miljoen te betaal vir onregmatige inhegtenisneming en aanhouding.

Xulu is 813 dae lank aangehou ná ʼn kapingspoging en gewapende rooftog buite sy huis. Hy het een van die kapers in die voorval doodgeskiet.

Xulu is in hegtenis geneem terwyl hy op pad was na ʼn plaaslike polisiestasie om die voorval aan te meld. Die polisie het hom voorgekeer en hy het gesê dat hy iemand geskiet het. Hy het ook sy gelisensieerde vuurwapen aan die beampte gewys. Hoewel hy deurlopend volgehou het dat hy uit selfverdediging opgetree het, is hy in hegtenis geneem en twee aande in die polisieselle aangehou voor hy in die hof verskyn het.

Hy is borgtog geweier en was tot sy verhoor in aanhouding.

Xulu sê hoewel hy in opdrag van die staatsaanklaer in aanhouding was, was sy skadevergoedingseis teen die polisie omdat die ondersoekbeampte sy verdediging doelbewus weerhou het.

De Vos het beaam dat Xulu herhaaldelik aan die polisie gesê het dat hy uit selfverdediging opgetree het. Die aanklaer was egter onbewus daarvan dat die persoon wat aangekla word, ʼn slagoffer van die aanval was en opgetree het om sy eie lewe te beskerm.

Hy het ook terwyl hy in aanhouding was sy weergawe aan “enigiemand wat wou luister” vertel.

“Ek het vir hulle gesê, maar niemand wou na my luister nie. Ek was die slagoffer van die misdaad, maar hulle het my soos die misdadiger behandel,” het Xulu gesê.

Volgens De Vos het dit mettertyd duidelik geword dat die kapingspoging plaasgevind het toe Xulu van die werk tuisgekom het. Die buurt waar hy gewoon het, was gevaarlik en toe die kapers toeslaan, het hy ʼn waarskuwingskoot afgevuur. Hy het daarna na een van die kapers geskiet en toe in die rigting van die Hillbrow-polisiestasie gery om die voorval aan te meld.

“As hy van die toneel wou vlug, het hy nie baie goeie werk gedoen nie. Hy moes in ʼn heel ander rigting gegaan het,” het De Vos gesê.

“Sy weergawe is tydens die moordverhoor aanvaar. Sy verduideliking van die aanval en die waarskuwingskote wat hy afgevuur het, is bevestig deur objektiewe bewyse in die vorm van patroondoppies wat op die toneel gevind is en ballistiese verslae.”

Die polisiebeamptes het ontken dat Xulu beweer het hy het uit selfverdediging opgetree. Bewyse, in die vorm van ʼn dekbrief wat ʼn week nadat hy in hegtenis geneem is, gestuur is vir toetsing van die patroondoppies, het egter die teendeel bewys. Die bevelvoerder van misdaadondersoeke in Hillbrow het die datum en tyd van die oortreding opgemerk en gesê dat ʼn kaper “op heterdaad” geskiet is.

De Vos het bevind dat dit onwaarskynlik is dat Xulu nie die polisie sou vertel het dat hy uit selfverdediging opgetree het nie.

“Die polisie se weergawe is onwaarskynlik,” het sy gesê.

Die regter het gesê die ondersoekbeampte is gevra hoekom hy nie die aanklaer van Xulu se verdediging ingelig het nie.

“Sy verstommende antwoord was dat selfs al is hy [daaroor ingelig], was dit nie sy plig om dit aan die aanklaer te verduidelik nie,” het sy gesê.

“Dit is strydig met ons wetgewing. Hy het sy openbare plig versuim.”

Die aanklaer, wat in Xulu se skadevergoedingseis getuig het, het gesê as sy van die verweer ingelig was, sou sy die saak anders benader het.

Voorts het die polisie se optrede die landdros verhoed om ʼn ingeligte besluit oor Xulu se borgtogaansoek te neem.

Rakende die uitwerking wat onregmatige inhegtenisneming op Xulu se lewe gehad het, het De Vos bevind dat diegene daarby betrokke dit nie eens oorweeg het nie.

“Die polisie het nie net sy getuienis weerhou nie, hulle het ʼn slordige ondersoek gedoen en dit vir maande aaneen vertraag sonder enige redelike verduideliking.

“Dit was die eerste keer in sy lewe dat Xulu in hegtenis geneem is. Sy aanhouding het hom geskok en getraumatiseer. Hy het verduidelik van die min kos wat hy ontvang het, die aanrandings wat hy van ander gevangenes moes verduur en die vrees waarin hy geleef het terwyl hy aangehou is.

“Sy jongste dogter, wat op hom staatgemaak het vir ʼn mediese fonds, is mediese sorg geweier, wat sy gees gebreek het.

“Hy het in konstante vrees vir bendes geleef. Hy het ʼn gewelddadige bakleiery vrygespring deur onder sy bed weg te kruip. Hy dra steeds die litteken op sy gesig weens hierdie geveg. Dit blyk dat hy ʼn emosionele ineenstorting gehad het. Hy het verduidelik dat hy honger, bang en koud was. Hy het meer as twee jaar van sy lewe verloor.”

Die regter het die minister opdrag gegee om die skadevergoeding en die koste van die aansoek te betaal.

• Hierdie berig is oorspronklik op GroundUp gepubliseer en word met vergunning op Maroela Media gebruik.