‘Begrotingsrede mik in regte rigting, maar…’

Enoch Godongwana, minister van finansies (Begrotingsrede 2022) (Foto: Elmond Jiyane/GCIS)

Solidariteit het die minister van finansies, Enoch Godongwana, se begrotingsrede as oorwegend positief beskryf en sê dat hy versigtig optimisties is oor die koers waarop die begroting dui, maar benadruk dat die onus nou op ander ministeries rus om ook hul deel te doen.

“Dit is duidelik dat die ANC in die regte rigting gedwing is deur die eenvoudige feit dat die geld op is. Vir die eerste keer word oor openbare finansies gepraat as ’n beperkte hulpbron en nie ’n bodemlose put van belasting nie,” sê Connie Mulder, hoof van die Solidariteit Navorsingsinstituut.

Die VF Plus meen egter die begrotingsrede het met verkeerde prioriteite ʼn gulde kans verspeel om ekonomiese groei te stimuleer.

“Dié verkeerde prioriteite sluit in nóg R1 miljard in die bodemlose Suid-Afrikaanse Lugdiens (SAL)-put terwyl die Poskantoor se reddingsboei R2,4 miljard beloop,” sê Wouter Wessels, VF Plus-LP.

“Dit terwyl net een rand se verdere hulp aan gefaalde staatsondernemings bykans op hoogverraad sou neerkom gegewe die land se kritieke finansiële posisie.”

Wessels sê die vermorsing op die SAL, die Poskantoor en ander staatsondernemings moet gesien word teen die agtergrond van die land se grootste werkloosheidsyfer in die onlangse geskiedenis, ʼn staatssalarisrekening en -skuld wat buite beheer toeneem en die publiek en sakesektor wat ʼn verlore stryd teen die kragkrisis stry.

“Geld moes veel eerder bestee word aan belangrike prioriteite soos ʼn groter toegewing aan die publiek om na sonkrag oor te skakel, maar ná bykans drie dekades van ANC-bewind is hierdie prioriteite totaal skeefgetrek.”

Athol Trollip, voorsitter van ActionSA in die Oos-Kaap, sê dit is egter kommerwekkend dat die onderliggende struikelblokke vir ekonomiese groei in Suid-Afrika nie aandag gekry het nie.

“Indien hierdie struikelblokke – soos misdaad en korrupsie en die algehele agteruitgang van ons vragvervoer-infrastruktuur – nie reggestel word nie, sal die land nie die nodige ekonomiese groei kan behaal om werk te skep en die lewens van ons mense te verbeter nie,” sê Trollip.

Volgens Trollip herhaal ActionSA sy oortuiging dat die moeilike keuses wat minister Godongwana tydens sy begrotingsrede in die gesig gestaar het, deur die ANC se eie toedoen is weens jare se wanbestuur en korrupsie en uithol van staatsinstellings soos Transnet, Eskom en die Nasionale Vervolgingsgesag (NVG).

“Dit is slegs deur fundamentele hervormings dat langtermyn‑ ekonomiese groei aangevuur sal word wat die lewens van ons mense sal verbeter, en die ANC het deurgaans gewys dat hy te besig is met sy interne magstryd as om die vereiste besluite te neem. Dit is egter net die Suid-Afrikaanse kiesers en belastingbetalers wat uiteindelik kan besluit of hulle nog begrotings wat deur die ANC voorgelê word, sal duld en die geleentheid om dit te bepaal kom volgende jaar in die nasionale en provinsiale regeringsverkiesings.”

Skuldlas

Argieffoto (Foto: stevepb, Pixabay)

Solidariteit het egter sy kommer uitgespreek oor die vlak van skuld waaronder die land tans gebuk gaan.

“Die koste om ons skuld te diens is tans die derde grootste enkele item in ons hele begroting – meer as gesondheidsorg, meer as veiligheidsdienste en selfs meer as ekonomiese ontwikkeling. Dit is hoegenaamd nie volhoubaar nie. Veral gegewe die optimistiese aannames in verband met openbaresektorloononderhandelinge en die veronderstelling dat maatskaplike toelae uitfaseer sal word.”

Wessels sê besteding en staatskuld is buite beheer en die noodgedwonge oorname van Eskom se skuld van R400 miljard gaan die fiskale posisie verder verswak.

“Die situasie van die lamlendige staatsondernemings is tekenend van die staat se eie finansiële situasie. Die gevaar bestaan boonop dat die land se uitgawes onderskat of laer geprojekteer word om die situasie beter te laat lyk.

“Dit kan ernstige tekorte laat ontstaan, veral wat die salarisrekening betref sonder enige werkbare plan om dit te verminder.”

Die staat se salarisrekening is van die hoogste van die wêreld se ontwikkelende lande.

“Dit is as persentasie van die BBP (31% in 2022) hoër as die gemiddeld van die 38 lidlande van die Organisasie vir Ekonomiese Samewerking en Ontwikkeling (Oeso).”