Video: Regering skik met Solidariteit in historiese rasooreenkoms

Dr. Dirk Hermann (Foto: Jhua-Nine Wyrley-Birch)

Solidariteit het vandag ʼn historiese skikking met die regering onderteken wat bevestig dat hul rigiede toepassing van maatreëls vir regstellende aksie teen internasionale norme indruis. Dus moet ander faktore as ras voortaan oorweeg word in die toepassing van regstellingsmaatreëls.

“Dit is ʼn historiese ooreenkoms tussen die partye teenwoordig, oor ʼn onderwerp waaroor min mense gedink het ʼn ooreenkoms moontlik sal wees,” het Flip Buys, voorsitter van die Solidariteit Beweging, gesê.

Dr. Dirk Hermann, bestuurshoof van Solidariteit, en Flip Buys, hoof van die Solidariteit Beweging, het die skikking saam met Thulas Nxesi, minister van arbeid en indiensneming, en Boitumelo Moloi, adjunkminister van arbeid en indiensneming, onderteken.

Minister van arbeid en indiensneming, Thulas Nxesi (Foto: Jhua-Nine Wyrley-Birch)

Volgens Nxesi het niemand gedink dat ʼn skikking oor hierdie onderwerp, te midde van heersende negatiwiteit in die media oor die wysigingswetsontwerp op gelyke indiensneming, moontlik was nie – ook nie die regering nie.

“Die ooreenkoms vloei voort uit ʼn klag wat Solidariteit by die Internasionale Arbeidsorganisasie ingedien het ingevolge Konvensie 111 van die IAO wat amptelik deur die Suid-Afrikaanse regering bekragtig is wat internasionale standaarde daarstel waaraan Solidariteit meen die regering nie voldoen nie,” verduidelik Buys.

Konvensie 111 van die IAO hanteer die toepassing van regstellendeaksiemaatreëls in die arbeidsomgewing. Dié maatreëls moet volgens die konvensie egter genuanseerd, billik en buigsaam wees deurdat dit verskillende ander faktore ook in regstellingsaksies oorweeg.

Die ondertekende skikking (Foto: Monica Mynhardt)

Volgens Nxesi strook die inhoud en sentiment van die skikking volledig met die Grondwet en moet dit gebruik word om ʼn beter arbeidsmark te bou wat vir álmal werk.

Wat beteken dit prakties?

Die belangrikste punte van buigsaamheid in die ooreenkoms tussen Solidariteit en die regering as uitkoms van die IAO-proses en die getekende skikking is:

1. Daar mag geen diensbeëindiging van enige aard as gevolg van rasprogramme wees nie.
2. Rasprogramme moet tydelik wees en spesifiek op regstelling gefokus wees.
3. Rasprogramme moet buigsaam wees, en ras is slegs een van vele faktore wat in ag geneem kan word met voorbereiding, inwerkingstelling en voldoening.
4. Daar mag geen absolute plafonne vir indiensneming of bevordering vir enige groep wees nie.

Wanneer dit kom by voorbereiding vir, toepassing van en voldoening aan maatreëls vir regstellende aksie moet die volgende in ag geneem word: die inherente vereistes van ʼn pos, die poel van toepaslik gekwalifiseerde mense, kwalifikasies, vaardighede en ondervinding, natuurlike personeelomset en werwings- en bevorderingstendense in die werkplek.

Adv. Cameron Morajane, direkteur van die KVBA. Die KVBA het die bemiddelingsproses gefasiliteer. (Foto: Jhua-Nine Wyrley-Birch)

Dit beteken werkgewers wat nie aan regstellendeaksieteikens kan voldoen nie, sal regverdigingsgronde vir nievoldoening kan opper wat insluit ʼn tekort aan werwings- en bevorderingsgeleenthede, onvoldoende mense uit die aangewese groep met die regte opleiding, vaardighede en ondervinding, enige KVBA-toekenning, hofbevel, oordrag van sakebedrywighede, samesmelting en oornames wat ʼn rol kan speel en die sakeonderneming se ekonomiese omstandighede.

Hierdie punte van buigsaamheid gaan as deel van die 2023-diensbillikheidsregulasies in die Staatskoerant gepubliseer en ʼn bevel van die hof gemaak word wat beteken dat dit volledige afdwingingsmag sal geniet. So sal werkgewers verplig wees om dit toe te pas. Dié skikking bring ʼn einde aan ras wat as enigste maatstaf toegepas word met indiensneming of bevordering.

Dit bring egter nie ʼn einde aan alle rasprogramme in Suid-Afrika nie, maar is eerder net ʼn ontknoping van die betrokke IAO-geskil.

Slagveld gewen, oorlog nie verby

Solidariteit het binne hierdie spesifieke proses nie die ruimte om ʼn finale streep deur regstellendeaksiebeleid te trek nie, omdat nóg internasionale standaarde nóg die Suid-Afrikaanse Grondwet hiervoor voorsiening maak.

“Die saak moet dus beslis word binne die plaaslike én internasionale werklikhede daargestel,” verduidelik Hermann.

“Hierdie kwessie is ʼn belangrike slagveld, maar die oorlog teen ʼn rassebedeling in Suid-Afrika duur egter voort,” voeg Buys by.

Dr. Dirk Hermann en Flip Buys (Foto: Jhua-Nine Wyrley-Birch)

Impak op ander wetgewing

Gegewe die feit dat die skikking as hofbevel bekragtig gaan word en in die 2023- diensbillikheidsregulasies opgeneem gaan word, gaan dit wel ʼn impak hê op voortgaande en dreigende litigasie oor dié onderwerp.

Nxesi benadruk hoe hierdie skikking net tussen die regering en Solidariteit is.

“Solidariteit kan nou self besluit wat hulle daarmee maak, gegewe ander moontlike litigasie in beplanning. Nóg die departement nóg Solidariteit kan namens ander rolspelers praat oor wat presies hulle met die inhoud van die skikking gaan doen.”

So is die presiese impak wat die skikking op toekomstige litigasie gaan hê nog onduidelik. Wat wel ʼn gegewe is, is dat die inhoud van die skikking in die Suid-Afrikaanse wetgewende raamwerk opgeneem gaan word.

Koek moet groter word

Partye deel egter kommer oor die benarde werkloosheidsituasie in die land.

“Werkloosheid, ongelykheid en armoede staar ons stip in die oë en ons moet oplossings hiervoor kry,” verduidelik Nxesi.

Buys meen dat wanbalanse reggestel moet word, “maar op so ʼn wyse dat daar nie nuwe wanbalanse geskep word nie”.

“Ons moet as’t ware die grootte van die indiensnemingskoek vergroot. Om bloot die huidige krimpende koek te herverdeel, is nie ʼn oplossing nie,” verduidelik Buys.

Solidariteit en die departement is dit eens dat die skreiende vaardigheidstekort in die land sentraal staan aan die oplossing vir die land se werkloosheidsprobleem.

“Ons glo dat ʼn insetgebaseerde benadering, opleiding en ontwikkeling goed is vir individue én vir die land. Die land se werksmag kan nie verteenwoordigend wees as die vaardigheidsaanbod nie verteenwoordigend is nie. Dit sal geen nut hê om die vraag na sekere werknemers te vergroot as die aanbod van hierdie werknemers nie ook vergroot word nie,” verduidelik Buys.

Die partye bespreek die pad wat hulle gestap het tot ondertekening van die skikking (Foto: Jhua-Nine Wyrley-Birch)

Gedeelde belange

Min. Nxesi het dié geleentheid beskryf as ʼn aardskuddende gebeurtenis en geskiedkundige hoogtepunt vir suksesvolle sosiale dialoog in Suid-Afrika asook die wêreld.

“Hier was dit moontlik vir partye met opponerende sieninge om ʼn skikking suksesvol te bereik sonder eksterne ingryping,” verduidelik Nxesi.

“Solidariteit het die regering oor hierdie kwessie uitgedaag, nie omdat ons die vooruitgang van swart mense teenstaan nie, maar omdat ons glo dat die huidige rasgebaseerde wette en beleide nadelig is vir werkers van alle rasse en vir die land as geheel,” sê Buys.

Nxesi het ook benadruk: “Ongeag verskille en diverse kulture … wanneer mense mekaar in goeie trou nader, is geen probleem onoorkombaar nie.

“Ons mag verskillende sienings hê, maar ons het dieselfde belange, want ons kan almal saamstem dat die welsyn van die land afhang van die welsyn van die land se arbeidsmag. Vir Suid-Afrika om te werk, het ons ʼn hoogs opgeleide, hoogs produktiewe en hoogs betaalde arbeidsmag nodig. Kom ons werk saam om hierdie droom ʼn werklikheid te maak,” het Buys afgesluit.