Dis-Chem – vir domheid is daar nie medisyne nie  

(Argieffoto: Dis-Chem)

Dis-Chem se interne memorandum oor die moratorium op aanstellings en die bevordering van wit werknemers moes seker ʼn uur geneem het om op te stel maar dit het ʼn handelsmerk, wat oor dekades opgebou is, opeens ernstig skade berokken.

Die gevolg is dat die Dis-Chem-gevallestudie nou deel gaan word van bemarking- en kommunikasiestudente se studiemateriaal oor hoe swak oordeel ʼn handelsmerk kan benadeel en lojale kliënte kan vervreem.

Daar is talle maatskappye wat hulle al in Dis-Chem se situasie bevind het, waar hulle ver tekort skiet om hul teikens vir swart indiensneming te bereik, en dan drastiese stappe oorweeg om ʼn ommekeer te bewerkstellig.

In voorgenoemde gevalle begin die gesprekke by die maatskappy se gelyke indiensnemingskomitee en eindig dit op die hoogste bestuursvlak. Vakbonde wat verteenwoordiging by ʼn werkplek geniet word hieroor geraadpleeg en so was ek by vele gelyke indiensnemingsgesprekke in die mynbousektor, en ook onlangs by ʼn vooraanstaande finansiële instelling, betrokke.

Die betrokke finansiële instelling se uitdaging is dat hy so ʼn wonderlike werksomgewing, met uitstekende voordele geskep het, dat werknemers nie bedank nie. Daar is gevolglik min geleenthede om swart werknemers op veral senior bestuursvlak aan te stel en dié instelling wou nou ruim vrywillige skeidingspakkette vir senior personeel aanbied om só nuwe aanstellingsgeleenthede te skep.

Dié soort gesprekke is sensitief en soms brutaal, maar ook oop en eerlik en die belanghebbende partye vind mekaar binne die raamwerk van die toepaslike wetgewing. Na so ʼn gesprek volg ʼn interne konsultasieproses om te verseker dat bestuurders insette kan lewer en belyn sal wees rakende die indiensnemingsbeleid – daar word verseker nie onvanpaste interne memorandums hieroor uitgestuur nie.

Wat Dis-Chem betref, is daar sogenaamde arbeidsregkenners, wat in die media aangehaal word, wat meen dat wat in die maatskappy se memorandum vervat is in ooreenstemming is met toepaslike wetgewing en regspraak, en dat die teenkanting misplaas is. Regskenners wat dié standpunt huldig is nie net verkeerd vanuit ʼn regsoogpunt nie, maar mis ook die groter prentjie want die ontploffing op sosiale media en die woede en verdeeldheid wat dit veroorsaak het, is ʼn aanduiding dat Dis-Chem dit totaal verkeerd aangepak het.

Dit is swak oordeel, swak veranderingsbestuur, patetiese openbare betrekkinge en disrespek wat hier ter sprake is, eerder as voldoening of nievoldoening aan die reg. Dis-Chem gaan wel in die hof van openbare mening verhoor word.

Waar het Dis-Chem oral die pad byster geraak?

Eerstens was dit so ʼn ondeurdagte besluit van die uitvoerende hoof om sy onwettige instruksie deur ʼn interne memorandum te kommunikeer.

Tweedens, hoe ondeurdag ook al, is die memorandum swak bewoord en het dit die maatskappy blootgestel aan aanvalle wat ʼn aanduiding is van die maatskappybestuur se gebrek aan aanvoeling en begrip vir die sensitiewe aard en die gevolge wat hul woordkeuse inhou.

Derdens, by ontleding van die memorandum, weerspieël dit ʼn paniekboodskap van ʼn maatskappy wat die bal laat val het oor die onrealistiese teikens wat hy vir homself gestel het.

Verder is die laaste sin in die brief ʼn samevatting van waaroor alles gaan, naamlik die maatskappy se vrees dat hy ʼn moontlike boete van tot soveel as 10% van sy omset in die gesig staar vir nievoldoening aan swart indiensnemingsteikens.

Daar is dus niks edel aan Dis-Chem se bedoelings met swart bemagtiging, soos die Black Business Council en andere dit beskou nie, want dit gaan bloot oor kwaadwillige voldoening (“malicious compliance”) om ʼn boete te voorkom. Maatskappy-omset is dus vir Dis-Chem belangriker as personeelomset.

Die gevolg van ʼn situasie wat uit vrees vir ʼn boete so swak hanteer is, kan wees dat Dis-Chem nou meer as 10% van sy omset kan verloor weens die vervreemding van kliënte. Maar die memorandum stuur ook ʼn baie negatiewe boodskap aan Dis-Chem se wit én swart werknemers.

Vir wit werknemers word gesê hulle moet aanhou om hard te werk want die volhoubaarheid van die maatskappy is in almal se belang, maar hulle moenie enige bevordering as beloning vir hulle harde werk te wagte wees nie.  Wit werkaansoekers kry weer die boodskap dat hulle Dis-Chem asseblief nie moet belas met die administrasie om hul werksaansoeke af te keur nie. (Dis-Chem is wel bereid om die administrasie-moeite op aankope vir hul wit kliënte by die kasregister te doen).

Vir swart werknemers is die boodskap duidelik: Indien jy vir ʼn bevorderingspos aansoek doen, gaan jou ras vir Dis-Chem belangriker wees as jou vaardighede en prestasie. So sal elke swart werknemer wat bevorder of aangestel word voortaan wonder of hulle bevorder of aangestel is omdat hulle goed is, of omdat hulle swart is.

Om, soos in die memorandum vervat, bestuurders se bonusse aan die aanstelling en bevordering van swart werknemers te koppel, beteken dit in die praktyk dat dit nie meer gaan oor die waarde wat die applikant vir ʼn afdeling bring nie, maar die bonus wat die applikant vir die bestuurder bring.

Gideon du Plessis.

Al voorgenoemde voorspel niks goeds vir rasseverhoudinge in die maatskappy nie.

Dis-Chem se direksie het intussen ʼn verklaring uitgereik wat die inhoud van die omstrede memorandum betreur en verskoning vra vir die skade wat dit berokken het. Weereens het Dis-Chem die bal laat val. Enige opregte verskoning moes onmiddellik nadat die gewraakte memorandum in die openbare domein verskyn het, uitgereik gewees het en die trae verskoning het duidelik in reaksie op die opbou van openbare druk gevolg.

In fynere ontleding van die verklaring is die boodskap in hoofsaak dat Dis-Chem jammer is, maar nie regtig só jammer is nie, en hoewel die bewoording van die memorandum betreur word, sal die indiensneming- en diskriminasiebeginsels soos vervat in die memorandum van krag bly.

Dis-Chem het ʼn duur fout begaan, maar die slegte nuus vir hom is dat sy probleme nou eers gaan begin. Daar is kliënte wat so vervreemd voel dat hulle nie die flou verskoning – of wit leuentjie – sal aanvaar nie en hulle gaan hul aankope voortaan elders doen.

Dan is Dis-Chem nou ten volle in die visier van die departement van indiensneming en arbeid en die reguleerder, wat geken word aan sy gebrek aan kapasiteit om maatskappye se indiensnemingsvoldoening te ondersoek, sal nou moeite doen om Dis-Chem uit te sonder en deurlopend te oudit.

Maar so sal Solidariteit, saam met individue en instellings aan weerskante van die debat, Dis-Chem ook fyn dophou. Die uiteinde is dat sou Dis-Chem wel die riglyne volg wat in die interne memorandum vervat is, hy moeilikheid het en as hy dit nie doen nie, het hy ook moeilikheid.

Vir domheid is daar nie medisyne nie en die gevolge van die berugte interne memorandum en gepaardgaande indiensnemingsbeleid gaan nóg ʼn groter hoofpyn vir Dis-Chem se topbestuur en direksie word. Verwag maar binnekort ʼn opvolgverklaring van hul direksie om verdere skadebeheer toe te pas weens die sosialemedia-tsoenami wat hul handelsmerk ernstig skaad en dreigende verbruiker- en regsaksies.

Die enigste pluspunt is dat ander maatskappye nou ʼn les uit die Dis-Chem-sage kan leer, en die Wet op Gelyke Indiensneming onder die loep geplaas word vir die finansiële las wat dit op werkgewers plaas en die toenemende diskriminerende en verdelende onderbou daarvan.