Minister veroordeel plaasmoorde

Thoko Didiza (Foto: Facebook)

Die minister van landbou, landelike ontwikkeling en grondhervorming, Thoko Didiza, het Dinsdag in die parlement plaasmoorde skerp veroordeel en ʼn beroep gedoen op versoening en beter rasseverhoudinge op die platteland.

Sy het haar meegevoel met slagoffers van moorde op plase – van boere asook plaaswerkers – uitgespreek en gesê dit is boonop baie sleg vir die landsekonomie.

ʼn Sterk pleidooi teen onwettige grondbesetting is terselfdertyd gelewer deur Didiza en haar adjunkminister, Mcebisi Skwatsha.

Hulle het ʼn duidelike onderskeid getref tussen die beleid van die ANC oor grondhervorming en die EFF-beleid oor dieselfde onderwerp toe hulle die parlementêre mediakorps toegespreek het voor die parlementêre debat oor hul begrotingspos.

Skwatsha het gesê daar is geen manier dat die ANC sal toelaat dat grondhervorming in wanorde, onwettige of ongrondwetlike gedrag verval nie. Dit sal verantwoordelik en ordelik hanteer word aan die hand van die ooreengekome prosesse, met inagneming van die belange van wat hy sonder spesifieke rasverwysing bestempel het as enersyds “diegene wat al lank wag dat die grond wat hulle ontneem is, aan hulle teruggegee word” en andersyds “diegene wat al lankal in Suid-Afrika woon”.

Hy het gesê daar is beslis nie ʼn lys van private eiendomme wat die staat eerste wil onteien nie. Die teendeel is volgens hom waar – soos reeds begin gebeur het, sal die kostelose oordrag van die deel van sowat 1,4 miljoen hektaar staatsgrond wat sinvol vir landbou en stedelike huisvesting gebruik kan word, eerste aan die beurt kom.

Skwatsha en Didiza het benadruk dat die verslae van die hoëvlak-hersieningspaneel van oudpres. Kgalema Motlanthe en die presidensiële adviespaneel oor landbou, die parlementêre proses oor die inhoud en bewoording van art. 25 van die Grondwet om onteiening sonder vergoeding te vergemaklik, en die insette wat kundiges soos adv. Tembeka Ngcukaitobi, adv. Wim Trengove, prof. Ruth Hall en oudregter Albie Sachs vroeër vanjaar aan die tersaaklike parlementêre ad hoc-komitee gemaak het toe Didiza nog die voorsitter daarvan was, in ag geneem sal word, asook die tyd gegun sal word om behoorlik hul loop te neem.

Hoewel Didiza benadruk het dat sy die parlementêre proses (tans voor ʼn ad hoc-komitee onder voorsitterskap van die ANC-LP en oudpremier van Gauteng, dr. Mathole Motshekga) volkome respekteer, het sy haar gehoor spesifiek gewys op Ngcukaitobi se inset oor die onderwerp.

In Ngcukaitobi se voorlegging – wat uiters gematig is – betoog hy dat die Grondwet liefs nie gereeld verander moet word nie, maar siende dat die parlement nou besluit het dit moet gebeur, staan hy ʼn baie klein verandering voor wat die huidige art. 25 net duideliker stel.

Ngcukaitobi se inset lui voorts dat die fokus eerder moet val op behoorlike beleidsuitvoering, die hof as finale arbiter oor grondkwessies en die kleinste bestuursrol moontlik vir die staat – dus eerder private eienaarskap.

Didiza en Skwatsha het albei gevra dat mense nie paniekbevange moet wees oor grondhervorming nie. Dit is wêreldwyd ʼn natuurlike en nimmereindigende proses, en Duitsland is byvoorbeeld tans besig om die aard en omvang van ʼn nuwe program ter omvorming van grondeienaarskap aldaar te bepaal.

Didiza en Skwatsha het voorts beklemtoon dat die invloed op die landsekonomie deeglik en versigtig in ag geneem moet word voordat enige grondhervormingsmodel gefinaliseer word.

Didiza het haar daartoe verbind om verdere uitvoermarkte vir Suid-Afrikaanse landbou-uitvoerprodukte te vind, veral in Europa, elders in Afrika en in Oos-Asië, by name die massiewe Chinese mark.

Plaagbeheer en die uitwerking van klimaatsverandering op die landbou is twee gebiede wat vir Didiza prioriteit is, asook groter stabiliteit en sekerheid oor die toekoms in die sektor, en die makliker verkryging van lenings.

Didiza het erken dat baie bedrog, wanbestuur en selfverryking tot dusver in die grondhervormingsprogram voorgekom het. Sy het die versekering gegee dat die skuldiges sal boet. Dit word tans deur die Valke ondersoek, en die eerste agt skuldige amptenare is reeds afgedank.

Didiza het wel gesê mense moet in hierdie verband geduldig wees. Die ondersoeke is uiters ingewikkeld en neem lank om so deeglik te voltooi dat vervolgings suksesvol kan plaasvind.

Die minister het haar laastens verbind tot die proses om reg te laat geskied aan oudinwoners van Distrik Ses in Kaapstad en hul nasate, tot regstelling van die ongeregtigheid van gedwonge verskuiwing na die Kaapse Vlakte deur die apartheidsregering wat die historiese buurt gesloop het.

Sy het egter gewaarsku dat dit ʼn uiters moeilike taak is om vas te stel wie die wettige eienaars van eiendom in Distrik Ses was.