Privatisering van Eskom is op hande

Kenners meen die regering se kragplan lui die begin van privatisering van kragvoorsiening in. (Foto: Maroela Media)

Die regering ontken dit dalk, maar die privatisering van Eskom kry al hoe meer momentum – en dit is goeie nuus vir die meeste Suid-Afrikaners.

“Ons is besig om Eskom te privatiseer. Die regering wil nie die woord privatiseer gebruik nie, want dit is vir hulle ʼn vloekwoord, maar eindelik gaan die hele kragopwekkingsvloot toegemaak en vervang word deur die private sektor. Dit is goeie nuus.” Só het Dawie Roodt, direkteur en hoofekonoom van die Efficient Groep, aan Maroela Media gesê in reaksie op die kragplan wat pres. Cyril Ramaphosa Maandagaand aangekondig het.

Roodt sê Eskom stap presies dieselfde pad as wat die Suid-Afrikaanse Lugdiens (SAL) die afgelope dekade geloop het. “Soos SAL vernietig is, so word Eskom vernietig. Daar is ʼn klomp kaders met ʼn hand in die koekieblik.

“SAL het egter geleidelik doodgebloei en dit is ook wat by Eskom en sy kragsentrales gaan gebeur.”

Die regering sal dit waarskynlik nie waag om dit in soveel woorde sê nie, maar Roodt voorspel dat kragsentrales in Eskom se opwekkingsvloot toegelaat gaan word om óf te sluit, óf aan die private sektor verkoop te word. Dit beteken opwekking word in wese geprivatiseer.

“Dit gaan noodwendig tot werkverliese lei en vakbonde gaan ongetwyfeld woedend wees, maar net soos SAL gáán Eskom in duie stort – en niemand anders as die regering is hiervoor verantwoordelik nie,” sê Roodt.

Hy verwag dat Eskom in die toekoms die aankoper van krag gaan wees, terwyl transmissie, wat hy ʼn “natuurlike monopolie” noem, ook onder Eskom en dus staatsbeheer sal val. Dit gee Ramaphosa ook ʼn politieke skuiwergat om agter te skuil omdat dit kwansuis nie privatisering van Eskom is nie.

Distribusie, die laaste kilometer of wat tot by jou huis en gewoonlik onder beheer van ʼn munisipaliteit, gaan waarskynlik in plaaslike owerhede se hande bly “omdat hulle potte vol geld daaruit maak”, sê Roodt. Die bestuur daarvan is dikwels egter so vrotsig dat die private sektor dit moontlik ook gaandeweg gaan oorneem.

Roodt pak die skuld vir talle van die probleme op Pravin Gordhan, minister van openbare ondernemings.

“Ek dink Pravin Gordhan is, behalwe vir [oudpres. Jacob] Zuma, die grootste ramp wat Suid-Afrika nog getref het. Sy kommunistiese teorieë skop elke keer in. Hy is ʼn ideoloog wat keer op keer nie kan glo dat sy planne nie werk nie.

“Maar sy comrades is nie ideoloë nie, hulle is kriminele. Gordhan doen elke keer die verkeerde ding reg. En elke keer besteel hulle hom en hulle gaan aanhou om dit te doen.”

Dit het nou naastenby 20 jaar geduur voordat die lig vir die ANC-regering aangegaan het en Ramaphosa die kragplan aangekondig het, sê Roodt.

“Dit is omdat die regering geen ander keuse gehad het nie; dit was ʼn onvermydelike stap. Ons is nou besig om opwekking te privatiseer en dit is die wonderlike nuus.”

Connie Mulder, hoof van die Solidariteit Navorsingsinstituut (SNI), sê ook die instituut beskou die aankondiging as ʼn “benoude sprong in die regte rigting”. “Daar is geen opsies oor nie. Weens die laaste maand se enorme volgehoue druk uit die burgerlike samelewing het ons die ANC gedwing om die regte ding te doen.”

Ramaphosa het in sy toespraak gesê ʼn nood- of ramptoestand is nie nodig om ʼn probleem op te los wat net gesonde verstand nodig het nie.

“Hoekom het dit die ANC dan 15 jaar gevat om ʼn gesonde verstand-benadering te volg?” sê Mulder.

Ramaphosa het ook aangekondig dat “spesiale wetgewing” in die parlement ter tafel gelê gaan word om die wetlike en regulatoriese hindernisse in die pad van nuwe opwekkingskapasiteit vir ʼn beperkte tyd makliker te maak.

Hoewel die president nie na spesifieke wetgewing verwys het nie, is Roodt van mening dat dit verband hou met plaaslike inhoud (“local content”) en swart ekonomiese bemagtigingsvereistes.

“Local content is in sy kanon in en met ʼn bietjie luck is ons dalk van SEB ook ontslae,” sê Roodt.